Osmanlıca/Türemiş İsimler

Şu ana kadar sülasi köklerden Masdarlar, ve Sıfat-Fiiller elde etmiştik. Bu sayfada, bu köklerden özel isimler elde etmesini göreceğiz.

İsm-i Mekân ve Zamân

Daha önce gördüğümüz mimli masdarlar için kullanılan tüm vezinler, aynı zamanda ism-i mekân ve zamân yapmak için de kullanılır.

Vezin	Latin Harfleriyle	Örnekler
مَفْعَلْ	mefˁal	مسكن مكتب محلّ مدخل
مَفْعَلَة	mefˁale(t)	محكمه محلّه مملكت مدرسه
مَفْعِلْ	mefˁil	مجلس مسجد
مَفْعِلَة	mefˁile(t)	مسیره

İsm-i Âlet

Alet isimleri türetmek için de aşağıdaki vezinler çokça kullanılır.

Vezin	Latin Harfleriyle	Örnekler
مِفْعَلْ	mifˁal	مغفر محور
مِفْعَالَ	mifˁâl	مضراب مقدار مسواق
مَفْعَلَة	mefˁale(t)	مشعله مضبطه

Sıfat-ı Müşebbehe

فَعِیلْ

Bir varlığın bir fiili sadece yapmakla kalmayıp, onun özelliği olduğunu belirten ism-i fâillere sıfat-ı müşebbehe denilir. Türkçeden örnek vermek gerekirse, "konuşan" bir ism-i fâil iken "konuşkan" bir sıfat-ı müşebbehedir. Arapçada bu, yukarıda gösterilen faˁîl vezni ile yapılır. Müteeddi (geçişli) fiillerden sıfat-ı müşebbehe olmaz.

Kök	ضعف	أصل	شهادت	شرف	كبر	وخامت	حكم	رئاست	أمانت
Sıfat-ı Müşebbehe	ضعیف	أصیل	شهید	شریف	كبیر	وخیم	حكیم	رئیس	أمین

Mübalağa-yı Fâil

فَعَّالْ

Bir fâilin, bir fiili çokça yaptığını belirtmek için faˁˁâl vezni kullanılır. Bazı durumlarda, meslek isimleri yapmak için de bu vezin kullanılır.

Kök	بقله	سیاحت	كشف	رسم	جرح	نقش	فعل
Mübalağa-yı Fâil	بقّال	سیّاح	كشّاف	رسّام	جرّاح	نقّاش	فعّال

Sıfat-ı Elvân ve Uyûp

أَفْعَلْ

Renk ve eksiklik bildiren sıfatlar için yukarıda gösterilen ˀefˁal (kısa a ile) vezni kullanılır. Nakıs (son ünsüzü Vav veya Ye olan) köklerde son ünsüz düşer, yerine ا (elif) gelir.

Kök	Latin Harfleriyle	Sıfat-ı Elvan ve Uyûp	Latin Harfleriyle
حمرت	ḥumret	احمر	aḥmar
بیاض	beyâẓᵈ	ابیض	ebyaẓᵈ
عمیا	ˁamya	اعما	aˁmâʸ
سواد	sevâd	اسود	esved
حماقت	ḥamâḳat	احمق	aḥmaḳ
صفرت	ṡufret	اصفر	eṡfer
سمرت	sümret	اسمر	esmer

Bu sıfatların müennes (dişi) hâli de faˁlâˀ veznidir.

فَعْلَاءْ

Müzekker	Latin Harfleriyle	Müennes	Latin Harfleriyle
أزهر	ezher	زهرا	zehrâ
أبیض	ebyaẓᵈ	بیضا	beyẓᵈâ
أسود	esved	سودا	sevdâ

İsm-i Tafdîl

أَفْعَلْ

İsm-i tafdîl, sıfat-ı elvân ve uyûp ile aynı vezinde (ˀefˁal) bulunur. Ancak, temsil ettiği anlam farklıdır. Batılı dillerde bulunan komperatif ve süperlatif sıfatların ve Türkçedeki "daha" ve "en" zarflarının Arapça karşılığıdır. Aynı şekilde, nakıs (son ünsüzü Vav veya Ye olan) köklerde son ünsüz düşer, yerine ا (elif) gelir.

Kök	Latin Harfleriyle	Sıfat-ı Tafdîl	Latin Harfleriyle
لازم	lâzım	ألزم	elzem
كبیر	kebîr	أكبر	ekber
كریم	kerîm	اكرم	ekrem
كثرت	kes̱ret	اكثر	eks̱er
شریف	şerîf	اشرف	eşref
نادر	nâdir	اندر	ender
نفیس	nefîs	انفس	enfes
دنی	denîʸ	أدنا	ednâʸ

Sıfat-ı tafdîllerin müennes (dişi) hâli, fuˁlâˀ veznidir.

فُعْلَاءْ

Müzekker	Latin Harfleriyle	Müennes	Latin Harfleriyle
ابشر	ebşer	بشرا	büşrâ
أكبر	ekber	كبرا	kübrâ
أعقب	aˁḳap	عقبا	ˁuḳbâ
أدنا	ednâʸ	دنیا	dünyâ

İsm-i Tafgil

فُعَیلْ

İsm-ı tafdilin zıddı olarak, ism-i tafgiller ismi küçültmek için kullanırlar. Türkçedeki -cık/cik diminütif ekine tekabül ederler. Fuˁayl vezni ile oluşturulur. Nadir kullanılır.

Kök	Latin Harfleriyle	İsm-i Tafgil	Latin Harfleriyle
حسن	ḥasan	حسین	ḥüseyn
عبد	ˁabd	عبید	ˁubeyd
سلمان	selmân	سلیمان	süleymân

Osmanlıca İçindekiler
Giriş - Alfabe - Metinler
	İmlâ	Kelime Bilgisi
Türkçe Unsurlar	Ünlüler Ünsüzler Ekler	Kefli Kelimeler Basit Bağlaçlar Zamirler Zarflar
Arapça ve Farsça Unsurlar	Ses Bilgisi Vezinler Masdarlar İsm-i Fâil ve Mefûller Türemiş İsimler İsmin çekimlenmesi Tamlamalar	Harf-i Cerler Farsça Ekler Bağlaçlar Farsça ve Arapça Sayılar