Osmanlıca/Ünlülerin Yazımı
Arap alfabesi, prensip olarak Latin alfabesinden farklıdır. Arap alfabesinde, her ünlü gösterilme mecburiyetinde değildir, önemli olan ünsüzlerdir. Ünlüleri göstermek, sadece okumaya yardımcı olmak içindir. Bunun yanında, Arapçada sadece 3 ünlü bulunurken, Türkçede 8 ünlü bulunmaktadır. Bu, bazı harflerin birden fazla sesi temsil etmesine, dolayısıyla birden fazla kelimenin aynı şekilde yazılabilmesine sebep olmaktadır.
Ünlüler ve Okutucular
[değiştir]Temelinde;
- A ünlüsü ا (elif) harfiyle,
- E ünlüsü ه (he) harfiyle,
- I ve İ ünlüleri ی (ye) harfiyle,
- O, Ö, U ve Ü ünlüleri ise و (vav) harfiyle gösterilmektedir.
Ünlüleri gösteren bu harflere okutucu harfler ismi verilir. Örnek kelimeler aşağıda bulunmaktadır:
|
قار باش یاش قاز یاز فار بار یان بال |
|
قیز كیر چیل ییل دیل قیل پیل قیش شیش |
|
قوش چول قول تول دوز كول یول یوز چوق |
Ancak, E ünlüsünü gösterirken kaide azıcık değişmektedir. ه (he) okutucusu, ilk hecede ve kapalı hecelerde yazılmaz. Çoğunlukla kelime sonlarında yazılır. Bazı örnekler aşağıda verilmiştir:
|
تر یر یم بل بش تك پك سك سن |
|
نه بیله دییه بویله چكه كوره پوره دوه شویله |
Kelime başında
[değiştir]Kelime başında, okutucular tek başlarına ünlü sesleri gösteremezler. Bu yüzden, ünlü ile başlayan kelimelerde okunmayan bir ünsüz olarak ا (elif) kullanılmaktadır. Böylece;
- I veya İ ile başlayan kelimeler ای (elif-ye) ile,
- O, Ö, U veya Ü ile başlayan kelimeer او (elif-vav) ile,
- E ile başlayan kelimeler sadece ا (elif) ile,
- A ile başlayan kelimeler ise, yan yana iki elifin gelmesi kabul edilemez olduğu için, آ (medli elif) ile başlar.
Ayrıca, anlam karışıklığını çözmek veya okumayı kolaylaştırmak için,
- E ile başlayan kelimelerin başına أ (hemzeli elif),
- Ö veya Ü ile başlayan kelimelerin başına da أو (hemzeli elif-vav) konulabilir.
Ancak genel olarak, hemzelerin yazılıp yazılmaması keyfidir. Örnekler aşağıda bulunmaktadır.
|
آننه آق آت آری آجی آیاق آی آز آشی |
|
أو أكمك أسكی أللی أجه اركك امك الك أل |
|
ایز ایرماق ایش ایپ ایكی ایله ایچكی این ایشیق |
|
او اون أولوم اوز اوزوم اویله اویغون اوق اوغلان |
Bazı metinlerde medli elifin üstündeki med de terk edilebilir.
Düzensizlikler
[değiştir]Ünlülerin yazımındaki düzensizler, görece ileri bir konu olduğundan, okuyucuların önce Osmanlıca/Ünsüzlerin Yazımı sayfasını okumaları tavsiye edilir.
Ekler
[değiştir]Eklerin imlâsı, Osmanlıca/Eklerin Yazımı makalesinde anatalacağından burada değinilmeyecektir.
A ile biten isimler
[değiştir]İsimlerin köklerinin sonlarında, A ünlüsü ا (elif) ile yazılmaktansa çoğu zaman ه (he) ile yazılmaktadır. Ancak fiil köklerinin sonunda ا (elif) tercih edilmektedir.
|
قارغه یاره آیوه بامیه باشقه قوقله صالچه صیصقه طوغله |
Bu kural, her kelimede geçerli değildir.
Yardımcı İ
[değiştir]St-, sk- veya sv- gibi ünsüz yığıntılarıyla başlayan Batılı kelimeler, bazen Türkçeye başlarına bir İ eklenerek geçmiştir. Bu şekilde eklenen yardımcı İ, sadece Elif ile gösterilir.
|
استاسیون اسویچره اسپیرتو اسكمله استانبول |
Küçük ünlü uyumu
[değiştir]Küçük ünlü uyumu, Türkçemizde Osmanlı döneminin sonuna doğru gelişen bir özelliktir. Ancak, küçük ünlü uyumu geliştikten sonra bile, yazıda bazı kelimeler güncellenmemiştir, dolayısıyla günümüzde I veya İ'ye tekabül eden و (vav) harfleri, veya U veya Ü'ye tekabül eden ی (ye) harfleri görmek de mümkündür.
|
ایچون أیو قارشو كوپری قاپو طولی طوغری كرو ایلرو |
Geç Osmanlı döneminde bu düzensizlik düzeltilmeye çalışılmıştır, ancak tüm yazarlar tarafından rağbet görmediğinden işleri bilakis daha çok karıştırmıştır.
Kapalı E
[değiştir]Az sayıda ama temel bazı kelimelerde E ünlüsü, ی (ye) harfi ile gösterilmektedir. Bu büyük olasılıkla bu kelimelerdeki E'lerin, Farsça ve Kürtçedeki gibi kapalı telaffuzundan kaynaklanmaktadır. Bu kitapta, bu tür E'ler é ile işaretlenecektir.
|
ایتمك دیمك ییمك ویرمك كیجه ایركن |
Düşen ünlüler
[değiştir]ا (elif)'in düşmesi
[değiştir]Ardı ardına iki veya daha fazla ا (elif) olan kelimelerde, öncesinde kalın ünsüz bulunuyorsa, eliflerin ilki düşebilir.
|
قباق چغتای طراق قنات صقال صلاق |
و (vav)'ın düşmesi
[değiştir]Bazı kelimelerde de vav okutucusu düşebilir. Bu kelimelerin genel bir kaidesi yoktur.
|
بلوط بتون بیوك چوجق كوچك طقوز بچوق |
ی (ye)'nin düşmesi
[değiştir]ی (ye), diğer okutuculara nispeten daha sık düşer. Temel bazı kelimelerde ye kullanılmaz.
|
بر بز سز كبی |
Yan yana 3 tane ye geliyorsa da birisi düşer.
|
قیی بییق ییه‌جك |
| Osmanlıca İçindekiler | ||
|---|---|---|
| Giriş - Alfabe - Metinler | ||
| İmlâ | Kelime Bilgisi | |
| Türkçe Unsurlar | ||
| Arapça ve Farsça Unsurlar | ||