LaTeX/Giriş

TeX Nedir?

TeX (X veya chi İskoçya dilinde loch şeklinde telaffuz edilir.) düşük seviye bir biçimlendirme ve programlama dilidir. Donald Knuth tarafından belgeleri cazip ve sürekli dizgilemek için yaratılmıştır. Adının kökeni Yunanca kelime "τεχνολογία" (technologìa) dayanır. İngilizce çevirisi "technology"dir. İlk hecesi "τεχ"dir ve Latin alfabesinde TeXe benzerdir. İsminin kökenine farklı yaklaşımlara göre kökeni Yunan kelime "τέχνη"dir (techni), İngilizce çevirisi arttır. İkinci durumda da ilk hece "τεχ"dir.

Knuth TeX dizgileme motorunu yazmaya 1977'de başladı. O dönemde yayıncılık endüstrisine sızmaya başlayan sayısal/dijital baskı ekipmanlarını gözlemlemeye de başladı, özellikle kendi kitap ve makalelerinin etkilenmesini görünce, yazım kalitesi bozulma akımını tersine çevirme umuduyla çalışmalarına başladı.

Tex bir programlama dilidir, if-else yapısını destekler.Bununla birlikte hesaplamalar yapabilirsin (belge derleme yapıldığı sırada o da yapılır) fakat başka herhangi bir şey yapmayı onunla çok zor bulurdum. İyi kontrol TeX onu çok güçlü yapar, fakat birfe zor ve kullanımı zaman alandır. TeX bir sürü farklı makine çalışmasına son derece kararlı olduğu için ve neredeyse hatasız olduğu için ünlüdür,

Günümüzde TeX dilinde belge hazırlarken kimse pratikte düz/yalın TeX kullanmaz.Bunun yerine farklı TeX dağıtımları mesela LaTeX zaman kazanmak için kullanılır, belirli görevleri otomatikleştirmek ve kullanıcı odaklı hataları düşürür.

LaTeX Nedir?

LaTeX (telafuzu hem "Lah-tech" hem de "Lay-tech" şeklindedir) TeX'e dayalı bir makro paketidir. Leslie Lamport tarafından oluşturulmuştur.Amaçları TeX dizgilemesini basitleştirmek, özellikle matematiksel formüller içeren belgeler için.

Çok daha sonraları yazarlar LaTeX'e packages veya styles olarak adlandırılan uzantılar katkısında bulundu.Bunların bazıları çoğu TeX/LaTeX yazılım dağıtımları ile birlikte dağıtılmaktadır; daha fazlası Comprehensive TeX Archive Network (CTAN) içinde bulunabilir.

LaTex'in bir grup TeX komutu kapsamasından beri, LaTeX belge işleme aslında programlamadır.Bir LaTeX biçimlendirme türünde text dosyası oluşturursun.LaTeX makro bunu okur ve nihai belgeyi üretir.

Bu yaklaşım bir WYSIWYG (What You See Is What You Get/Ne Görürsen Onu Alırsın) programı(Openoffice.org Writer or Microsoft Word) ile karşılaştırıldığında bazı dezavantajları vardır

LaTeX'de:

• Genellikle belgeyi düzenlerken nihai sürümünü göremeyiz.
• Genelde LaTeX biçimlendirme için gerekli komutları bilmen gereklidir.
• Bazen belge için kesin bir görünüm elde etmek zor olabilir.

Öte yandan, LaTeX yaklaşımının bazı kesin avantajları vardır:

• Belge kaynakları WYSIWYG ile kullanılan karmaşık ikilik ve XML formatları aksine herhangi bir metin editörü ile okunabilir.
• Sen belgenin yüzeysel düzen sorunlarına kapılmadan, belgenin yapısı ve içeriğine tamamen konsantre olabilirsiniz.
• Elle yazı tiplerini, metin boyutlarını, satır yüksekliklerini ne de metin akışını ayarlamak gerekmez, LaTeX otomatik olarak bunlarla ilgilenir.
• LaTeX belge yapısı kullanıcıya görünür ve kolayca başka bir belgeye kopyalanabilir.WYSIWYG uygulamaları genelde kesin biçimlendirme nasıl üretileceğinde açık değildir ve başka bir belgeye doğrudan kopyalamak imkansız olabilir.
• Düzen, yazı tipleri, tablo ve benzeri belge boyunca tutarlıdır.
• Matematiksel formuller kolayca dizgilenebilir.
• Dizinler, dipnotlar, alıntılar ve kaynaklar kolaylıkla üretilir.
• LaTeX seni zorlar ki belgelerini düzgün bir biçimde yapılandırasın.

LaTeX-benzeri yaklaşıma WYSIWYM(What You See Is What You Mean/Ne Görürsen Onu Kastedersin) denebilir:Nihai sürümü yazarken göremezsin.Belgenin mantıksal yapısını görmek yerine,LaTeX sizin için biçimlendirme ile ilgilenir.

LaTeX belgesi bir belgenin içeriğini içeren ek biçimlendirmeli düz metin dosyasıdır.Makro paketi tarafından kaynak dosya işlenirken, bir kaç belgeyi farklı biçimlerde üretebilir.LaTeX doğal olarak PDF ve DVI destekler, fakat diğer yazılımları kullanarak kolayca PostScript, PNG, JPG, vb.

Diğer TeX Dağıtımları

LaTeX hakkında araştırma yaparken XeTeX, ConTeXt, LuaTeX veya diğer -TeX son ekli isimlere rastlayabilirsin.Bazıları TeX dağıtımları, diğerleri TeX motorlarıdır.Onlar birçok yönden LaTeX'den farklıdır, mesela XeTeX bir TeX motorudur.XeTeX Unicode kullanır ve çok popüler olan .ttf ve .otf yazı tiplerini destekler.ConTeXt pdfTeX için destek içeren ve basit sözdizimine sahip, çok tutarlı bir TeX dağıtımıdır.XeTeX ve LuaTeX motorlardır.İnternet üzerinde bulunan, kod parçacıkları ve paketlerini kullanılmadan önce, LaTeX ile yazıldığını kontrol etmelisin.

Önkoşullar

En azından,iyi bir metin editörü ve bir DVI ya da PDF görüntüleyici içeren bir TeX dağıtımına ihtiyacımız olacaktır.Ama, eğer ilk defa LaTeX dışında çalışıyorsanız, başka herhangi bir şey yapmamız gerekmez.Sadece ScribTeX.com'de kullanıcı hesabı oluşturun.Sonraki bölümde bu ders devam ediyor.ScribTeX internet tabanlı LaTeX belgeleri için çevrimiçi bir editördür.ScribTeX, işbirliği yeteneklerine sahip olan ve bir dağıtım ve bir editör kurup ayarlamaya gerek kalmadan sana LaTeX sözdizimleri denemeler yapmanı sağlar.Daha sonra bağımsız bir LaTeX kurulumunun faydalı olacağını düşünürseniz.Bu bölüme dönüp aşağıdaki yönergeleri takip edebilirsiniz.

Bir Dağıtım Kurulumu

Eğer bilgisayarınızda yerel olarak LaTeX kullanmak istiyorsanız, genellikle TeX dağıtım yükleminiz gerekir.TeX dağıtımları paketlenmiş paket koleksiyonlarıdır ve elle dosyaları almak ve ayarlamaya gerek kalmaksızın size dizgilemeyi sağlayacak programlardır.Her bir büyük işletim sistemleri için önerilen dağıtımlar:

Eğer bilgisayarınızda yerel LaTeX kullanmak istiyorsanız, genellikle bir TeX dağıtım yüklemeniz gerekir. TeX dağılımları elle dosyaları almak için, bazı şeyleri biçimlendirip kalmadan paketleri ve typeset sağlayacak programların koleksiyonları paketlenmiştir. büyük işletim sistemlerinin her biri için önerilen dağıtımları:

• TeX Live Unix/Linux, Mac OS ve Windows için büyük bir TeX dağıtımıdır.
• MiKTeX Windows'a özgü bir dağıtımdır.
• MacTeX Mac OS'a özgü bir dağıtımdır.

Windows

TeX live ve MikTeX ortam ayarlamaları ile ilgilenecek ve paketleri indirecek basit yükleyicilere sahiptir.

• TeX Live bu adresden indirebilir.
• MiKTeX bu adresden indirilebilir

Linux

• Ubuntu depolarında TeX Live'in 2009 sürümüne sahip, bu bağlamda sudo apt-get install texlive kullanılabilir.Bu betikle ubuntuda otomatik olarak TeX Live 2010 Ubuntu üzerine kurulabilir.
• Fedora depolarında sadece 2007 sürümüne sahip, fakat şanslısın ki iyi bir depo sayesinde son sürümü doğrudan kurabilirsin: yum install texlive (plus yum install texlive-latex ve herhangi texlive-scheme- paketini).

Eğer dağıtımınız TeX Live paketlerine sahip değilse, hata takip sistemlerine bir istekte bulunun.En kötü durumda ele burdan kendiniz indirip ve kurulumunu yapmanız gerekebilir.Bu zor olmasa da, konsol bilgisi ve kurulum sırasında nasıl çoklu seçim yapmayı bilmeyi gerektirir.

Mac OS

• MacTeX sayfasından MacTeX.mpkg.zip dosyasını indir, sıkıştırılmış dosyaları aç ve talimatları takip et.

Bir Metin Düzenleyicisi Edinme

LaTeX kodu yazmak için bir de metin düzenleyicisine ihtiyacınız var.Kelime işlemci (Word, Openoffice) değil de, bir metin düzenleyicisi kullanmalısınız.Özel LaTeX düzenleyicilerini kullanmak, basit bir düz metin düzenleyicilerini kullanmaktan daha kullanışlıdır, çünkü onlar genellikle otomatik komutları tanımlamaya, imlâ denetimine ve hata kontrolüne ve yararlı makrolara sahiptir

TeXworks

TeXworks MiKTeX and TeX Live içine dahil özel bir TeX düzenleyicisidir.Karmaşık bir arayüz yerine basit bir arayüzün daha iyi olacağı fikri ile geliştirilmiştir, ve böylece başlarda insanlara yapmak istediklerini kolayca yapmalarını sağlayacak.TeXworks aslen bu amaçla ortaya çıktı.Çünkü bir matematik profesörü LaTeX ile öğrencilerinin daha iyi bir ilk deneyim sahibi olmaları istedi.

TeXworks'ı kendi Linux dağıtımınızın paket yöneticisini kullanarak ya da Windows ve Mac yükleyicisinde kurulum seçeneğini seçerek kurulum yapabilirsiniz.

LyX

LyX Windows, Linux ve Mac OS için popüler bir LaTeX düzenleyicisidir.Formülleri ve tablo düzenleyicileri içerir ve nihai belgenin görsel ipuçlarını gösterir.Kullanıcılara ekranda gerçek sözdizimini önemsemeksizin LaTeX belgeleri yazmayı sağlar.

Kile

Kile KDE için bir LaTeX editörüdür.(Platform Bağımsız)Çoklu belgeleri düzenlemeyi ve birbirinden farklı TeX derleyicisi ile derlemeyi sağlayan elişmiş bir kullanıcı arayüzü sağlar.Kile, Kate editor tabanlıdır, semboller için hızlı erişim araç çubuğu, belge yapısını gösterici, bir konsol ve kişiselleştirilebilir inşa seçeneklerine sahiptir.Kile KDE çalıştırabilen her işletim sisteminde çalıştırılabilir.

TeXmaker

TeXmaker platformlar-arası bir düzenleyicidir, Kile'e özellikler ve kullanıcı arayüzü olarak çok benzer.Ayrıca kendi PDF görüntüleyicisi vardır.

TeXnicCenter

TeXnicCenter Windows için özgür ve açık kaynak popüler bir düzenleyicidir.TeXmaker ve Kile'le çok benzeyen nir kullanıcı arayüzü vardır.

BaKoMa TeX

BaKoMa TeX WYSIWYG benzeri özellikleri olan Windows için bir düzenleyicidir.LaTeX kaynağının derlenmesi ile ilgilenir ve onu güncelleyerek, devamlı değişikliklerin görünmesini neredeyse gerçek zamanlı yapar.

TeXShop

TeXShop Mac OS için TeXworks benzeri bir düzenleyicidir

gedit-latex-plugin

gedit-latex-plugin ile birlikte gedit kullanmak, gnome kullanıcıları için denemeye değer.Windows, Mac ve Linux için platform bağımsız bir uygulamadır.

Gummi

Gummi Linux için bir LaTex düzenleyicidir.Gerçek zamanlı olarak derler ve pdflatex çıktısını ekranın sağ tarafının yarısında görüntüler.

Emacs

Emacs genel amaçlı metin işleme sistemidir.Auctex ve Reftex(Emacs uygulamasına kurulanilen eklentilerdir) birlikte kullanıldığında, Emacs tam bir LaTeX düzenleme ortamına dönüşür.İçeriğin tablosu, belge önizleme ve daha bir çok özellikler içerir.Emacs eşsiz klavye kısa yolları olan, olgun bir düzenleme sistemidir.

LaTeXila

LaTeXila Linux için başka bir metin düzenleyicidir(Gnome).

Görüntüleyiciler

Son olarak, LaTeX çıktı dosyaları için görüntüleyiciye ihtiyacın olacak.Genelde LaTeX son belgeyi .dvi(Cihazdan bağımsız dosya formatı) olarak kaydeder, fakat nadiren bunu isteyeceksindir.DVI dosyaları dahili yazı tiplerini içermez ve çoğu belge görüntüleri onları açamaz.

Genellikle pdflatex gibi bir LaTeX derleyicisini bir PDF dosyasını doğrudan oluşturmada kullanacaksın, veya dvi2pdf gibi bir araçla DVI dosyasını PDF biçimine çevireceksindir.Sonrasında, (Adobe Reader, Okular, Evince, Sumatra, Foxit) gibi tercih ettiğin bir PDF görüntüleyicisini sonucu görüntülemek için kullanabilirsin.

Hemen hemen tüm LaTeX dağıtımları latex öntanımlı çıktısını görüntüleyecek bir DVI görüntüleyiciye sahiptir, ve birde mesela dvi2pdf gibi sonucu otomatik olarak PDF ve PS biçimlerine dönüştüren araçlara sahiptir.

Bir Dağıtımın İçindeki Uygulamalar

Burda herhangi bir LaTeX dağıtımında bulmayı umduğunuz başlıca programlar şunlardır:

• latex Derleyici bir LaTeX .tex dosyasını okur ve bir .dvi oluşturur.
• pdflatex Derleyici bir LaTeX .tex dosyasını okur ve bir .pdf oluşturur.
• dvi2ps .dvi dosyasını .ps dosyasına dönüştürür(postscript).
• dvi2pdf .dvi dosyasını .pdf dosyasına dönüştürür. (dvi2pdfm geliştirilmiş bir sürümdür).

Birde tex ve pdftex derleyicileri dahildir, fakat bunları kullanmamalısın, çünkü onlar sadece düz TeX destekler. Dikkat edersen LaTeX sadece TeX için makro koleksiyonu olmasıyla, eğer düz TeX dosyasını LaTeX derleyicisi(mesela pdflatex) ile derlerseniz çalışacaktır.Ama tersi geçersizdir.Eğer LaTeX kaynak dosyasını TeX derleyicisi ile derlemeye çalışırsan, pek çok hata alırsınız.

LaTeX oluşturulduğunda , oluşturabileceği tek format DVI.Daha sonra PDF desteği pdflatex tarafından eklendi.PDF dosyaları pdflatex ve dvipdfm her ikisi ile oluşturulabilir. pdflatex çıktısı köprüler ve gömülü fontlar gibi DVI parçası olmayan ama PDF'in modern özelliklerinden doğrudan yararlanır.DVI içerisinden geçiş onun eski biçiminin sınırlandırmalarını getirir.Öte yandan, bazı paketler, mesela PSTricks, DVI dönüşümü sürecinde yararlanılabilir, ve bu nedenle pdflatex ile birlikte çalışmaz. Bu paketlerin bazıları DVI içerisinde gömülüdür.DVI görüntülendiğinde görünmez, fakat DVI, başka yeni biçime dönüştürüldüğü zaman tekrar ortaya çıkar.

Eğer kullandığınız derleyiciye( latex veya pdflatex ) bağlı olarak biraz farklı belgenizi yazardınız.Ama Daha sonra göreceğimiz üzere,derleyici çeviriyi kendi halledebildiği sürece, bu hangi derleyeci kullandığımız bilgilerini gizlemek için bir soyutlama katmanı ekleyebiliriz

Kutulanmış kırmızı metinler dosya biçemlerini temsil eder.Okların üzerinde bulunan mavi metinler kullanabileceğiniz komutları temsil eder. Kutuların altındaki küçük koyu yeşil metinler desteklenen görüntü biçimlerini temsil eder. Bir ok içinden her geçişinde biraz bilgi kaybedeceksiniz. Böylece dökümanınızın kalitesi düşebilir. Bu nedenle, çıktı dosyanızda en yüksek kalite için hedef biçimine ulaşmak için en kısa yolu tercih etmelisiniz. LaTeX kaynak dosyasından başlayarak, en iyi yol DVI çıktısı için sadece latex veya PDF çıktısı için sadece pdflatex kullanmalıyız.Belgeyi yazdırmak gerektiğinde PostScript'e dönüştürün.

Programların çoğu senin LaTeX dağıtımının içinde olmalıdır.Diğerleri w:Ghostscript ile gelecektir.w:Ghostscript aynı zamanda özgür ve çoklu platform yazılımdır

Aşama Diğer Biçimlerde Dışarı Aktarmak daha çok LaTeX kaynağını diğer dosya biçimleri olarak dışarı aktarmak anlatılmaktır

Neler Gelecek?

Şimdi metin düzenleyicini ve LaTeX dağıtımını bir sonraki aşamanın ilk örneğini derlemeye çalışarak kontrol etmelisin.

Bu kitap boyunca da LaTeX öğrenmek için diğer kaynakları kullanmanız gerekir. İyi kaynaklar:

• the #latexFreenode sunucusu üzerinde IRC kanalı,
• the TeX Stack Exchange Q&A,
• the TeX SSS,
• ve the TeXample.net Topluluk.