Ön-Türkçe/Zamirler ve Sayılar
İlk Ön-Türkçe dersine hoş geldiniz!
Zamirler
[değiştir]- Ben - *bẹ /be/, *ben- /bɛn-/[1][2][3]
- biz - *biŕ /birʲ/[4][2]
- sen - *sẹ /se/, *sen- /sɛn-/[5][6][3]
- siz - *siŕ /sirʲ/[7][8]
- o - *ol /ol/, *an- /än-/[9][10]
- onlar - *olar /olär/[9] (net değil)
Çuvaşça эпӗ (épĕ) sözcüğünün *ben ya da *bẹ sözcüklerinden türediği tartışma konusudur. Ancak, Çuvaşçada ek eklendiğinde п harfi м olur ve bu söz değişimi эпӗ (epĕ) sözcüğünde görülmez, bu nedenle büyük olasılıkla *bẹ sözünden türemiştir. *olar zamiri net değildir, *ol sözünden çoğul eki almıştır, Ortak Türkçe'de bunun yansımaları vardır, ancak Çuvaşçada вӗсем (vĕsem) kullanılır (bir çok Ön-Türkçe çoğul ekleri tartışmalıdır, üçüncü dersin Çoğullar bölümüne bakın).
Sözcüğün Tonyukuk yazıtında, Eski Anadolu Türkçesinde, Osmanlı Türkçesinde ve Türkçede m-n yakınlığı yaşamamış olması, bunun daha sonra gelişen bir ses gelişimi olduğunun kanıtıdır. Dolayısıyla b ile başlayan zamire n ile başlayan bir ek getirdiğimizde b harfi m'ye dönüşmez. Ayrıca ünlüyle biten zamirlere ek yaparken her zaman n ünsüzü gelir.
- benim - *bẹ- > *beniŋ /beniŋ/
- bizim - *biŕ- > *biŕniŋ /birʲniŋ/
- senin - *sẹ- > *seniŋ /seniŋ/
- sizin - *siŕ- > *siŕniŋ /sirʲniŋ/
- onun - *an- > *anïŋ /änɨŋ/
- onların - *olar- > *olarnïŋ /olärnɨŋ/ (net değil)
Ve diğer birçok dilin aksine, Ön-Türkçe'de dilbilgisel cinsiyet yoktur. Sadece ol vardır. Ve modern Türk dilleri gibi, cinsiyete özgü yardımcı fiiller yoktur.
Sayılar
[değiştir]Ön-Türkçe'deki sayılar ondalık tabandadır, bu yüzden ondalıklar için benzerlik genellikle daha azdır, örneğin *ẹki ("iki") ve *yẹgirmi ("yirmi") değişimi gibi, ya da anlamı belirsiz ekler eklenmesi; *altï ("altı") ve *altmïĺ ("altmış") gibi. Onlu sayılar yapmak için, onlardan sonra sayılar eklenir: *ōn bīr ("on bir"), *ōn ẹki ("on iki"), *ōn üč ("on üç"), ...
- bir - *bīr /biːr/
- iki - *ẹki /eki/
- üç - *üč /ytʃ/
- dört - *tȫrt /tøːrt/
- beş - *bẹ̄ĺ /beːlʲ/
- altı - *altï /ältɨ/
- yedi - *yẹti /jeti/
- sekiz - *sekiŕ /sɛkirʲ/
- dokuz - *tokuŕ /tokurʲ/
- on - *ōn /oːn/
- yirmi - *yẹgirmi
- otuz - *otuŕ
- kırk - *kïrk
- elli - *ellig
- altmış - *altmïĺ
- yetmiş - *yẹtmiĺ
- seksen - *sẹkiŕ ōn
- doksan - *tokuŕ ōn
- yüz - *yǖŕ
- bin - *bïŋ
Ön-Türkçe'de sorular *ka- ve *nē- ile yapılır. Bu durumda bir şeyin ne kadar olduğunu sormak için *kanča ve *nēnče sözcükleri kullanılır.
A: Ne kadar/Nice arpa var? - *Kanča/*nēnče *arpa *bār?
Kaynakça
[değiştir]- ↑ Clauson, Gerard (1972), “ben”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 346
- ↑ 2,0 2,1 Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*bẹ-”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 341
- ↑ 3,0 3,1 Erdal, Marcel (1991). Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon. Otto Harrassowitz Verlag, page: 192-198, ISBN:978-3-447-03084-7. (Erdal has a footnote in page 196: “The Ön-Türkçe nominatives of 'I' and 'you' might have been *bä and *sä; the vowel of Bolgar-Chuvash *bi and *si apparently comes from a different analogy with the oblique stems.”)
- ↑ Clauson, Gerard (1972), “biz”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 388
- ↑ Clauson, Gerard (1972), “sen”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 831
- ↑ Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*sẹ-”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1237
- ↑ Clauson, Gerard (1972), “si:z”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 860
- ↑ Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*bẹ-”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1238
- ↑ 9,0 9,1 Clauson, Gerard (1972), “ol, an-, olar”, in An Etymological Dictionary of pre-thirteenth-century Turkish, Oxford: Clarendon Press, page 123
- ↑ Starostin, Sergei; Dybo, Anna; Mudrak, Oleg (2003), “*o(-l)”, in (Handbuch der Orientalistik; VIII.8), Leiden, New York, Köln: E.J. Brill, page 1040
Sıradaki ders: Temeller