Ön-Türkçe/Bulunma-Ayrılma Hali ve Çoğullar

Üçüncü Ön-Türkçe dersine hoş geldiniz!

Bulunma-Ayrılma hali

Ön-Türkçede aynı ekin iki farklı biçimi bulunma ve ayrılma için kullanılır: bulunma *-de ve ayrılma için *-den. Ya da sadece *-de her iki durum için de kullanılabilir.

• Evde iş yok. - Ebde īĺč yōk.
• Ben evden geldim. - Bẹ ebde(n) kẹlti.

Günümüz Türk dillerinde şahıs zamiri zamanın sonuna eklendiğinden şahıs zamirini kullanmak zorunlu değildir. Fakat Ön-Türkçede eylemi kimin yaptığını belirtmek için şahıs zamirini kullanmak zorunludur. Çünkü Ön dilde özneyi belirten bir ek yoktur. Fakat görülen geçmiş zamanda bu durumun ayrıcalığı olabilir. Çünkü Eski Türkçede sadece geçmiş zaman için yardımcı fiil vardır ve bu Çuvaşça ile uyuşmaktadır.

Ön-Türkçe'de Yer adları

• ev - *eb
• ocak, çadır/otağ - *ōtag
• kulübe - *koĺ
• deniz - *teŋiŕ
• göl - *kȫl
• dağ - *tāg
• tepe - *tepü
• orman - *orman
• bataklık - *batgak
• kıyı - *kïdïg

Çoğullar

Tartışılmaz ekler

*-ŕ, *-iŕ, *-ïŕ, *-üŕ, *-uŕ

Ön-Türkçede çoğulluk kesin olmayan bir konudur. Lir ve Şaz grubunda çoğulu belirtmek için kullanılan ekler birbirinden farklıdır. Ancak, eşleştirilmiş nesnelere özgü bir ek vardır. Çok nadir kullanılır ve bugün var olmasına rağmen kullanımları sınırlıdır.

• biz - *biŕ
• siz - *siŕ
• ikiz - *ẹkiŕ
• üçüz - *üčüŕ
• boylar - *okuŕ (Ogur and Oğuz kaynaklı)

Tartışılan ekler

*-lar, *-ler

Modern Türk dillerindeki çokluk eki Ön-Ortak Türkçe için *-lar, *-ler olarak yapılandırılabilir, ancak Ön-Türkçe'deki varlığı açık değildir. Ön-Türkçe için önerilen biçimler Ön-Ortak Türkçe'den farklıdır. Róna-Tas, András (1998) Ön-Türkçenin yeniden inşası ve genetik soru adlı bölümünde bu eklerin Ön-Türkçe'de bulunduğunu ve Çuvaş çokluk eki -сем'in (-sem) sonradan değiştiğini söylemektedir.

Günümüz Türk dillerindeki -lar eki, Ortak Türkçe'den Ön-Moğolca'ya -nar olarak yerleşmiş olabilir. Ön-Türkçe ile Ön-Moğolca arasındaki zaman oldukça uzundur. Ön-Türkçe MÖ 500'e kadar uzanırken, Ön-Moğolca MS 1000'e kadar gidebilir. Bu nedenle, Ön-Moğolca'daki her sözcük Ön-Türkçe olmak zorunda değildir. Moğol dilleri Ön zamanlarını yaşarken, Türk dilleri zaten gruplara ayrılmıştı.

*-t, *-ït, *-it, *-ut, *-üt

Ön-Türkçede varlığı tartışmalı olan bir diğer ek ise *-t'dir. Bazı dilbilimciler Moğolcadan geçtiğini iddia etseler de eski Türkçede çokça bulunur. Ön-Moğolcadaki *-/d/ ve Ön-Tunguzcadaki *-/ta/, *-/te/ ile ilişkilidir. Moğolcadan geçmediyse de Tunguzca'daki varlığı Ön-Türkçe'deki varlığının kanıtı olarak gösterilebilir.

•   oğullar - *ogulut

*-n, *-an, *-en

Kalıplaşmış sözcükler dışındaki bu çoğul eki artık ölüdür. Ancak bunu kanıtlamak için daha fazla örneğe ihtiyaç var.

• oğullar - *ogulan
• alevler - *örten
• insanlar, halk - *bodun
• Kurikanlar - *kurïkan (belirsiz)
• şehirler, yerler - *orun (belirsiz)

Kaynakça

Sıradaki ders: Geçmiş Zaman ve Ünlü Uyumu