Mentör Öğretmenlik/Mentorlukte Gozlem

Gozlem Nedir?

Gormek ve gozlem arasinda buyuk bir fark vardir. Gozlem birilerini ya da birseyleri ozellikle ve dikkatli bir sekilde izlemektir. OBirinci derecede gozlem kendi basina bir temel gorevdir (Bjørndal 2002). Buna ornek olarak ogretmen adayinin dersi gozlemesi verilebilir.

Iyi gozlem yapmak zordur. Aday ogretmenler genel olana odaklanabilir. Ornegin ayni anda bircok ogrenciyi gozlemlemeye calisabilir. Gozlemin odagini daraltmak icin, mentorun yardimina ihtiyac duyarlar, Eger gozlemin amaci bir sinifta ki is birligi yapan ogrenciler ise, is birliginin bazi gostergeleri bastan kurulmalidir (Nilssen 2010).

Iki tur gozlem yontemi vardir: sistematik ve sistematik olmayan. Sistematik olmayan yontem /neye odaklanmak istedigimizi anlamamiza yardimci olacak ilk izlenimi olusturmak icin kullanilabilir. Sistematik yontemle gozlem planlanir ve belirli etkinliklere odaklanilir. Gozlem formu ya da gozlemleri yazmak icin kullanilabilecek farkli turfe kayitlar kullanabiliriz. Gozlemler bir durum boyunca, durumdan hemen sonra ya da durum esnasinda ve sonrasinda olmak uzere bir kombinasyon ile yazilabilir.

Gozlemi tanimlama ile yorumlama arasında fark vardır. Bir gozlem formu olusturup iki sutuna ayiririz: Bir sutun ne gordugumuzu, diger sutun ise ne dusundugumuzu yazmak icindir. Eger belirli bir ogrencinin zamanini ne yaparak gecirdigini bilmek istiyorsak, ogrencinin belirli zamanlarda yaptiklarini not alabiliriz. Eger belirli bir davranisin yayginligi hakkinda bilmek istiyorsak, bu davranis her gerceklestiginde not alabiliriz (Nilssen 2010).

Gozlem formu eger ogretmen adayi bir kitaptan kopyalamak yerine kendi kendine olusturursa, ogrenme potansiyeli oldukça yuksek bir aractir. Davranislari gozlem boyunca degisir ve odaklanacagi noktayi nasil belirleyecegini deneyimleme sansi bulurlar.

Gozlem kapsaminda goz onunde bulundurulmasi gereken baska hususlarda vardir. Gozlem nerede yapilmalidir (ic ekan ya da dis mekan) ve gozlem ne kadar sure ile gerceklestirilmelidir? Bir etkilesimli surecin gozlemi ornegin, bir ogrencinin okuma seviyesi cizlgesinden daha uzun surebilir. Bir ogrencinin okuma gelisimine ait yillik gozlem uzun zamana yayilir. Fakat her bir gozlem tek basina cok uzun surmez. Unutulmamasi gereken uygun zamanlarin kisitli oldugudur (Nilssen 2010).

Farkinda olmamamiz gereken bir husus on yarginin gozlemi etkileyebilecegidir. Ornegin, Nilssen (2010), yuvalarda ve okullarda olan ortak degerler olumlu etkiye sahiptir. Aday ogretmenler ayrica pozitif ilikiler arama egilimindedir ve sonuc olarak daha cok olumlu davranislara sahiptir. Ayrica, bizler genellikle tanistigimiz insanlarla ilgili ilk ve son izlenimleri hatirlariz. Bu gozlemleri genellemek ve bunlara daha cok agirlik vermek kolaydir. Sonuç olarak, gözlemcinin geçmiş deneyimleri ve on yargıları ne gördüğünü etkilemektedir.

Mentorlukte Gozlem

Nilssen (2010)’a gore gozlem ogretmenlerin gunluk isinin merkezi bir parcasidir ve ogretmenlik meslegi uygulamasinin on kosuludur. Boylece bu, aday ogretmenler icin, bireysel ogrencileri gormelerini saglayacak, gelistirilmesi mutlak bir beceridir. Cocuklara ogretmek istiyorsak, onlardan ogrenmeliyiz. Cocuklar kimdir, nasil dusunurler, nasil hissederler, faskli alan bilgilerini nasil gelistiriler, nasil rtak calisirlar. Gozlem dogrultusunda, ogrencilere air farkli resimler elde ederiz. Ek olarak, egitimde ogrenciler icin yazili odevlerini hazirlarken icin gozlem bir belgeleme yontemi olarak da kullanilabilir.

Yeni ogretmenler ogrecilerinin birbirinden nasil farkli oldugunu gorme egiliminde degildir. Mentor Sara yeni aday ogretmenlerin ogrenciler ve konular arasindaki farklari zorlukla gorduklerini soyluyor. Cogunlukla sadece bilgi transfer eden ogretmen rolunu benimsiyorlar. Buna ragmen, eger aday ogretmenler ogrencileri gozlemlerse, sinifi ogrenme seviyelerine ve hizlarina gore zorluklar ve olanaklar adapte edilerek ayrilmis bireylerin olusturdugu bir grup olarak gorebileceklerdir. Sara aday ogretmenlerin ogrencileri sadece gozlemlemesinin degil ayrica onlarla konusmalarini ve tanimalarinin onemini de vurguluyor (Nilssen 2010). Ogrencileri gozlemleyen bir aday ogretmenin ornegi soyle:

"Per ve Jan’i gozlemlemeyi ozellikle ilginc buldum. Per hekzagonun ismini once tahmin etti. Bu O’nun kendinden daha emin olmasini sagladi ve oyunda bazi seylere hakim oldugunu hissederek daha cok keyif almaya basladi. Sonunda cok hirsliydi ve oyunu kazandi. Sinifa ilk kez geldigimde, aralarinda kontrollu olanin Per oldugunu farkettim. Bunu gormek guzeldi. Oyunu bitirdikten sonra, abartmaya basladilar. Her zaman oldugu gibi, Jan’in etkinlikle ilgili bazi sorunlari vardi. Belki Per’in O’na nasil yapildigini ogretebilecegini onerdim. Hala oyunda digerlerinden daha iyi yaptigi icin heyecanli olan Per bunu hemen Kabul etti ve Jan’a oyalanmadan ogretti. Ikisi de bu basarinin gururu icerisindeydi ve Per yuzunde kocaman bir gulumsemeyle ve kendinden memnun otururken, Jan Mari’ye ne yaptigini gostermeye gitti. Ikisinin de farkli yollardan kendileriyle nasil gurur duyduklarini gormek heyecan vericiydi.

Bununla ilgili bir cok dusuncem var; ozgucen ogrenme icin ne kadar onemli, ogrenciler birbirlerinden ne kadar ogrenebilir, ogrenci kac farkli role sahip olabilir vb. Daha fazla detaylandirmadan once bu izlenimlerimi ozumsemem gerek. Fakat sunu soylemeliyim ki gercekten keyifli ve heyecan verici bir deneyimdi. Per’in oyuna hakim oldugunu hissettiginde nasil acildigi ve daha once hic gormedigim kadar iyi performans gosterdigi cok acikti. Bence bu basari hissi diger alanlarda da etkilere sahip” (Nilssen 2010:117).

Nilssen (2010) aday ogretmenler icin ogretme pratiklerini ve ozellikle ogretmen ve ogrenci arasindaki etkilesimi gozlemlemenin onemini tartismaktadir. Ogrencinin nasil ogrendigibi gormeleri gerekmektedir. Aksi takdirde ogrencilerin ogrenmesini saglamaya degil, yalnizca sinif ici disipline konsantre olmalari riski soz konusudur. Eger boyle yaparlarsa, odaklari ogretmen-ogrenci etkilesiminde degil, kendilerinin nasil davrandiginda kalacaktir.

Farkedilmesi gereken onemli bir nokta, bir aday ogretmen olan Eli, uygulamali stajindan cok sey ogrendigini ifade etmektedir. Eli mentor olan Sara ile siniftaki diger ogrencilerin etkilesimini gozlemlemistir. Eli ogrencilerin Sara oldugu zamanlarda cok fazla geride durmadigini farketmistir. Bu bircok ogrencinin performans kaygisi yasadigi matematik dersini calisirken oldukça aciktir. Sara icin aday ogretmenlerin kendisini ogretirken izlemesi onemlidir. Sara onlar icin rol model oldugunu bilir, ancak onlara belirli bir ogretme stili dayatmak istemedigini acikca belirtir (cf. mentorluk sohbetleri halkkinda konusmanin onemi). Sara aday ogretmenlerin sadece kendisini gozlemlemesini degil, ayrica farkli ogretm stili olan mentorleri de gozlemlemelerini ister. Ciraklik modelinde, gozlem ve deneyimli uzmanlarin taklit edilmesinin onemi uzerinde durulur.

Gozlemledigimiz kisilerin butunlugunun korunmasi onemlidir. Bu ozellikle cocuklar icin cok onemlidir. Uzun vadede sistematik bir sekilde very topladigimizda ebevenlerin ya da bakicilarin iznini almamiz gerekir. Ayrica ebeveynler ya da bakicilar aday ogretmenin bir gizlilik sozlesmesi imzaladiginin farkinda olmalidir. Egitimin teorik kismi ile baglanti icinde olan gozlemler, basindan itibaren anonim haklara sahip olmalidir (Nilssen 2010).

Kaynakca

• Nilssen, V. (2010) Praksislæreren. Oslo: Universitetsforlaget.