Mentör Öğretmenlik/Mentörlük Konuaşmaları Hakkında Konuşmak

Meta Iletisim Nedir?

Sozel meta iletisim, adim adim devam eden bir konusma hakkinda yaptigimiz konusma ve analiz seklindeki iletisimdir. Bu kisimda, profesyonel mentorlukte gorusmelerinde meta iletisimin farkli yollari hakkinda tartisacagiz.

Oncelikle, meta iletisim bir icerigi olan, diyalog seklinde ve zaman cercevesinde yapilan duzenli konusmalara benzer. Baltzersen (2008) su uc soruyu sorarak baslayabilecegimizi soylemektedir:

• Ne hakkinda meta iletisim kuruyoruz? • Bunu nasil yapiyoruz? • Bunu ne zaman yapiyoruz?

Hangi boyutta oldugu acisindan Baltzersen (2008) meta iletisim iceriginin uc alt kategriye ayrilabileceginden bahseder. Ilk olarak, “konusma ile ilgili icerik” hakkinda konusabiliriz. Bu butun konusmalar bir icerigi sahiptir demek degildir; her zaman “konusma icerigi”ni “konusma konusu” yapamayiz. Ornegin, danisan “tezimin yapisi hakkinda cok konustuk, belki bira da teori secimim hakkinda tartisabiliriz” diyebilir. Odak, mentorluk sirasinda sohbet konularini tartismaktan ziyade konuda degildir (The focus is not on subject matters, but rather on conversation subjects to discuss during mentoring.)

Ikinci olarak, “karsilikli konusma iliskileri hakkinda” konusabiliriz. Sohbet nasil ilerliyor? Ornegin “Daha acik konusmaliyiz” (yakinlik/uzaklik), “Bana ne yapmam geektigini doylememlisin!” (simeti/asimetri). Ayrica, baskalarinin davranissal iletisimlerini de yorumlayabiliriz: “Benimle konusurken neden sertsin?” (baskasini degerlendirme), “Galiba seninle konusurken karasiz gorunuyorum” (kendini degerlendirme).

Ucuncusu, “konusma zamaninin kullanimi hakkinda” konusabiliriz. Bu farkli yollarla yapilabilir, ornegin konsumalarin ne kadar siklikta gerceklesecegi tartisilabilir: “Belki daha sik gorusebiliriz?”, konusma duzeni: “Bu sefer ilk once ben konusmak istiyorum”, konusmanin uzunlugu: “Fazla zamanimiz yok, bu konusmayi olabildigince kisa tutabilir miyiz?”, ya da hiz: “Baska bir toplantiya yetismem gerekiyor, sonuca gelir misin?”

Asagidaki tablo Baltzersen's (2008) tanimi uzerinden cesitli meta iletisim ifadelerini ve sorularini nasil siniflandirdigimizi gostermektedir.

Ornek	Ne hakkinda meta iletisim kurabiliriz	Bunu nasil yapabiliriz	Bunu ne zaman yapabiliriz
“Konusmayi nasil ozetlersin; Hangi konuda hem fikiriz?”	Konusma icerigi hakkinda konusma	Diyalojik	Gecmis konusma
“Bana devamli ne yapacagimi soylemek zorunda misin?”	Karsilikli konusma iliskisi hakkinda konusma (simetri- asimetri)	Monolojik	Gecmis konusma
“Evet, Per, seni dogru anladiysam, sinifindaki bazi zor ogrencilerle nasil basa cikacagin hakkinda ogut istiyorsun. Bu ogrencilerin duzeni bozmasi seni hayal kirikligina ugratmis.”	Konusma icerigi hakkinda konusma (baska sozcuklerle anlatmak)	Monolojik	“simdi ve burada” konusmasi
“Bunu soylerken ne demek istiyorsun?”	Konusma icerigi hakkinda konusma	Monolojik	“simdi ve burada” konusmasi
“Kelimelere dokmesi zor bir cok soru var. Basitce rahatsiz hissediyorsun. Benimle konusmaya gelirken iyi yapilandirilmis sorulara htiyacin olmadigini unutma (...)”	Konusma zamani hakkinda konusma (erisilebilirlik derecesi)	Monolojik	Gelecek konusmasi

Ayrica, yazma konusma hakkinda konusurken bir arac olarak kullanilabilir. Ornegin bir randevu alabiliriz, bir ozet ya da bireysel strateji dokumani yazabiliriz. (We can for instance make an appointment, write a summary or write an individual strategy document.)

Mentorluk literaturunde, danisan ve mentorun yazili isbirligi anlasmasi icerisine mentorluk surecinin ilk safhalarinda girmesi cogunlukla tavsiye edilir (ornek icin Nilssen 2010’a bakiniz). Bu tarz anlasmalar icerik, bicim ve uzunluk bakimisan farklilik gosterebilir. Mentorluk veren bazi kurumlar ayrica bir tavsiye edilen konlari anlasmaya dahil etmek icin bir genel sablon da olusturmustur.

Bu tur bir anlasmanin avantaji iki tarafa da beklentilerini sunma sansi verilmesidir. Eger sozlesme kendine ozgu ise, daha sonra olusabilecek yanlis anlasilmalardan kacinilmalidir. Boylece, anlasma hassa konularla karsilasildiginda profesyonel kalmayi kolaylastiri. Bir anlasma yaparak, isbirligi daha baglayici hissettirir. Bunun yani sira, yazili olmasi mentrorluk gorusmelerinde sistemik yansitmalari daha da guclendirir.

Profesyonel iletisim bicimi hakkinda konusmak

Mentorlukte, kurallarla ilgili ilginc sorulardan birisi tartisma konusuna kimin karar verecegidir. Carson and Birkeland (2009) mentorlugu yonlendirecek mentorluk pedagosjiisi hakkinda konumanin onemini tatismaktadir. Bunun nedeni, hemen hemen her danisanin ogut istemesidir (ibid: 37). Bircok danisan mentorunun onun adina secimler yapmasini ister ve yapilmadiginda hayal kirikligina ugrar. Mentorluk pedagojisi hakkinda konusmak, bu sebeple ortaya cikan hayal kirkligini onlemeyi kolaylastirir.

Carson and Birkeland (2009: 126) kullanilaak mentorluk yontemi yapilandiriliken danisanin da bilgilendirilmesi ve onayinin alinmasi gerktigi gorusundedir. Danisan belirli bir mentorluk yaklasimina karsi ise bu dusuncesi dikkate alinmalidir. Bu baglamda, mentorun terchi ettigi yaklasimdansa danisanin mentore herhangi bir yontemi kullanmasini istemesi bir ikilem olusturabilir. Nilssen (2010) da mentorluk calismalarina baslamadan evvel mentor ile danisanin mutabakatta bulunmasinin faydali olacagindan bahsetmektedir.

Geleneksel olarak, mentor mentorluk gorusmesinin formunu secerken danisan da konusulacak konuyu secer. Carson and Birkeland (2009) istenen sonuclari elde etmek icin bunun en iyi yontem olup oladigini sorgulamaktadir. Deeneysel calismalar gostermektedir ki mentorlukte belirli bir iletisim bicimi isteyen ogrencilerin bunun icin sormasina gerek yoktur. Baltzersen (2008)’in yaptigi anket calismasi mentorlukte ust iletisimi onemli bulan ogrencilerin sadece yarisi bu tur bir iletisimi gercekte kullanmislardir. Bunun nedeni ogrencilerin mentorluk hakkinda gkonusma girisiminde bulunmanin mentorun sorumlulugunda oldugunu dusunmesidir. Lauvås and Handal (1998) tarafindan yapilan bir arastirma bize su ornegi vermektedir:

Ornek
Bir ogrenci mentorluk hakkinda konusup konusmamakla ile ilgili soruya su cevabi vermistir:

• Ogrenci: Konusabiliriz, neden konusmayalim? Acak konusmadigimiz zaman, ben bunu baslatmanin mentorun sorumlulugu oldugunu dusunuyorum.
• Gorusmeci: Neden sen baslatmiyorsun?
• Ogrenci: Bunun mentorun calisma yontemi olarak goruyorum –bence, eger mentorlugu yapilandiriken kullandigi bir metot varsa, iletisim kuran o olmali.

(Lauvås and Handal 1998: 209)

Mentrluk iliskisi hakkinda konusmak

Nilssen (2010)’a gore baskalariyla nasil iletisim kuracagimiz daima duygularimiz tarafindan belirlenir. Bu mentorlukte de boyledir. Bazen mentorluk iliskisi hakkinda konusmamiz uygun olabilir. Bir mentor soyle aciklamaktadir: “Benim danisan grubumda mentorluk oturumu boyunca konuma konusunda cok hevesli, lider rolunu alan bir kisi vardi. Baska bir ogrenci ise ancak kendisine bir sey soruldugunda konusuyordu. Bunu konustuk. Otururmuzun nasil olmasini istiyoruz? Herkes katilmali mi? Sessiz ogrenci daha fazla konusmak istedigini ancak kendini sozel olarak iyi ifade edemedigini dusundugunu soyledi. Daha sonra herkesin sahip oldugu becerilerle konusmasi gerektigi konusunda hem fikir olduk. ” (Nilssen 2010:82)

Konusmanin icerigi and iletisim davranislari arasindaki olasi uyumsuzluklar (farklar) hakkinda da konusabiliriz. Ornegin: “Mutlu oldugunu soyluyorsun fakat uzgun gorunuyorsun.” Bazen danisan beden dilini kullanrak memnuniyetsilik gostedigi zaman ustiletisim kurmak gerekir.

Konusmayi netlestirmek icin sorulmasi gereken sorular

Mentor olarak konusmanin ortasinda kendimize sormamiz gereken sorular bazi sorular vardir: “Danisani cok mu zorluyorum?”, “Ayni konunun etrafinda mi donup duruyoruz?”, “Konusmada ilerliyor muyuz?”, “Neleri tartismaktan kaciniyoruz?” Bu tarz dusunceler cogunlukla yalnizca mentorun kafasinda yer alir, fakat bu konusmanin yonunu ve sorulan sorulari etkiler. Bu tarz konulari bazen tartisabiliriz Carson and Birkeland 2009: 81). Konusmanin isiginda, bu sorular belirsizliklerin aciga kavusmasinda ve yanlis anlasilmalarin netlesmesine yardimci olur. Asagida birkac ornek yer almaktadir:

• “Hem fikir olmadigimizi anliyorum, fakat ne dusundugunu bildigimden eminim...”
• “Bunu soyleyerek ne demek istedigini anlamiyorum…”
• “I get a little uncertain when you put it that way.”
• “Acaba yanlis bir sey mi soyledim?”
• “Demek istiyorsun ki…?”
• “Do you think that we should rather...?”
• “Seinle sunun hakkinda konusmak istiyorum... Yanlis alamis olabilir miyim?”
• “Eger biraz daha konusacak olursak, belki sunun da konusabiliriz...”

(Carson and Birkeland 2002:98)

Mentorluk konusmlarini ozetlemek

Mentorluk konusmalarinin ozetlenmesi tartisilan temel noktalarda hemfikir olunmasi acisindan genellikle tavsiye edilir. Ozet genis kapsamli olmamalidir. Ayrica, heryeni gorusmede bir onceki gorusmenin ozetinin yapilmasi faydalidir. The summary can give both parties some time to reflect on the status of the situation and the way ahead (Carson and Birkeland 2009: 83-84).

Ozet yazili olabilir. Carson and Birkeland (2009: 127) refer to what they call an “experience memo” (deneyim notlari), which focuses on the mentee's experience of an incident. Danisan yazma yolu ile daha once farki etmedigi duygu ve dusuncelerinin farkina varabilir. Eger bir mentr danisanindan “experience memo” yazmasini isterse, bu not bir sonraki mentorluk gorusmesinde temel olarak kullanilabilir. “experience memo” ayrica belirli bir durumda diyalog kurmak icin de temel olarak kullanilabilir. Bazen iki farkli insanin ayni durumu nasil farkli tanimladigini merak ederiz. Burada erken cocukluk donemi egirtiminde okul deneyimleri sirasinda ogretmen adaylari tarafindan yazilmis iki farkli “experience memos” ya yer verecegiz (Carson and Birkeland 2009: 100):

• Ole'un notu: Kari ve ben ayni mentorle calisiyoruz. MEntorluk sohbetleri cok ilginc noktalara donuyor. Onceki gun bir ogrenci ile olan etkilesim hakkinda konusuyorduk, Kari ve ben oradaydik. Mentorumuz beni etkleimle ilgili daha once hic dusunmedigim bir sekilde dusunmem icin zorlayici sorular sordu. (ibid: 100).
• Kari'nin notu: Ben Ole ile birlikte ayani mentorden danismanlik aliyorum. Daha once deneyimledigimiz bir bolum ile ilgili konusmamiz gerekiyordu. Ole ve ben bir orencinin yagmurlugunu asmayi reddetmesi uzerine olusan bir catisma durumunu sectik. Ogrenci ve asistan arasindaki bu catismayi gozlemlemistik. Mentor bir suru soru sordu, fakat kesinlikle neden cocugun boyle davrandigina iliskin bir aciklama onermedi. (ibid: 101).

Konusulmamasi gerekenler hakkinda konusma

Konusmalar hakkinda konusmanin bir oarcasi olarak, neleri konamais gerektigi konusunda da konusmaliyiz. Ornegin: "(...) ogrenci annesi ile olan iliskisini aciklamak icin yardim ariyor olabilir. Ben ogrenciye annesi olan iliskisinin bu mentorluk calismasinda konu olmadigni soylerim. Fakat bu iliskinin onu su anda etkileme sekli bugunku mentorluk calismamizin konusu olabilir. " (Carson and Birkeland 2009: 99).

Ust iletisimin onemi uzerine deneysel calismalar

Mentorluk sohbetlerinde sozel ust iletisimin varligina iliskin cok az deneysel calisma bulunmaktadir. Bir istisna olarak Baltzersen (2008) 99 yilinda yuksek lisans tezi yazan ogrenciler (mentor-danisan iliskisi genellikle en az bir yil sonra sona erer) arasinda yaptigi anket (survey) calismasindan elde ettigi verileri analiz etmistir. Sonuclar cok az ogrenci mentorleriyle mentorluk hakkinda konusmaktadir. Yaklasik ucte biri mentorluk calismasinin basinda buu yaparken, yarisindan fazlasi hic yapmaktadir. Ayrica, arastirma ust iletisim ile iletisimin iyi algilanmasi arasinda guclu bir istatiksel korelasyon gostermektedir. Konusmada olusan catismalar hakkinda yapilan duzenli konusmalar olasi catismlari onluyor gibi gorulmektedir. Baska bir mulakat arastirmasinda Lauvås and Handal (1998) arastirma danismanliginda (ogrencilerin bireysel mentorlugu) ust iletisimin fazla olmasi mentorluk kalitesini arttirir. Mentor-danisan iliskisinin dogasi konusunda anlasmak iki taraf icin de karsi taraftan gelen sinyalleri dogruda yourmlamasiyla olusabilecek gereksiz karmasik durumlari onler.

Kaynakça

• Baltzersen, Rolf K. (2008): Å samtale om samtalen. Veiledning og metakommunikasjon. Bergen: Fagbokforlaget.
• Carson, Nina og Åsta Birkeland (2009). Veiledning for førskolelærere. Kristiansand: Høgskoleforlaget.
• Nilssen, Vivi (2010). Praksislæreren. Oslo: Universitetsforlaget.
• Lauvås, Per og Gunnar Handal (1998): Hovedfagsveiledning ved Universitetet i Oslo. Oslo: Pedagogisk forskningsinstitutt, Universitetet i Oslo. (Rapport nr.1)