Mentör Öğretmenlik//Takdir Edici Sorgulama

Takdir edici sorgulama nedir?

Takdir edici sorgulama kişi ve kuruluşları en iyi şekilde tanımlamak ve teşvik etmek için bir mentörlük yaklaşımıdır. “Takdir edici” takdir ettiğimiz ve değer oluşturan şeylere odaklanmaya teşebbüs etmek anlamına gelir. “Sorgulama” şu anda işe yarayan ve değeri olan şeyleri araştırmak anlamına gelir. Takdir edici sorgulama son yıllarda daha fazla dikkat çekmektedir (Cooperrider & Srivastva 1087; Cooperrider & Srivastva 1999; Cooperrider & Whitney 2000).

Takdir edici sorgulama yaparken, kişinin yaşamına dair kendisinin anlamlı ve verimli olduğunu düşündüğü yönleri inceleyerek başlamalıyız. Bu yaklaşım, insanların önceden var olan kaynaklarını güçlendirerek dönüştürücü hedeflerine daha hızlı ulaşacakları varsayımı ile yapılır. Bir durum alternatif problem analizi yöntemleri ile de güçlendirilebilir. Fakat problem analizi, durumu daha kötü hale de getirebilir (Cooperrider & Srivastva 1987). Cooperrider & Srivastva (1987)’e göre takdir edici sorgulama aşağıdaki varsayımlar üzerine kurulur:

• Kurum ve kişilerin olumlu gelişimlerine katkıda bulunduğunu göstermek için başarı hikayeleri vardır.
• Gelişim deneyim üzerine kuruludur. Bir sürece olumlu deneyimler ile başladığımız zaman, gelişime giden yol daha anlamlı hale gelir. Kurumda olumlu deneyimlerimizi görünür ve etkin kılmalıyız.
• Sorgulama ve değişim birbiri ile diyalektik bir ilişki içerisindedir. Sorgulamaya başlarken, aynı zamanda değişim sürecini de başlatmış oluruz.

Bu değişikleri yaparken çalışanlar kurumda neyin önemli olduğunu, iyi, mutlu bir yaşamı neyin oluşturduğunu, kurumda gelişmeyi ve özgürlüğü neyin sağladığını anlayacaktır (Ludema, Cooperrider & Barrett 2006). Kendi gücünün ve niteliklerinin farkına varan insanlar daha özverili olur. Neyin işe yaradığını anlamak için, iyi deneyimlerin ve gelişimin özelliklerini yansıtmak gerekir. Bu yaklaşımın kuramsal temeli aşağıdaki varsayımlara dayanır:

• Önem, anlam ve farkındalık başkaları ile etkileşim doğrultusunda oluşturulur.
• Bir araç olarak dil olumlu gerçeklik oluşturmak için kullanılabilir.
• Gerçek olarak gördüğümüz şey içimizde oluşturulmaz, dil aracılığı ile başkalarıyla etkileşim doğrultusunda oluşturulur.

Takdir edici sorgulamanın dört aşaması (evresi)

Takdir edici sorgulama dört aşamada gerçekleşir (Cooperrider & Srivastva 1999; Cooperrider & Whitney 2000; Ludema, Cooperrider & Barrett 2006; Whitney & Trosten-Blom 2003). 4-D (Discovery, Dream, Design and Destiny) döngüsü olarak da bilinen bu aşamalar şöyledir: Keşif, Hayal, Dizayn/Tasarım, Talih.

1. Keşif Keşif aşamasının amacı kurum ya da bireyin performansının en iyi olduğu yeri belirlemektir. Keşif sistemik grafik doğrultusunda gerçekleştirilir. Örneğin mülakat gibi nitel veri toplama yöntemleri kullanılabilir. Bu veri toplamada yaygın yöntem olumlu hikayelerin araştırılmasıdır.

Fikir hikayeler anlatarak, yaşamlarımızı nasıl algıladığımız ve deneyimlediğimizi ortaya çıkarmaktır. Bu hikayeleri ve onlarla birlikte deneyimlerimizi ön plana çıkararak, günlük yaşamımızda bize güç veren şeyler ve değer verdiklerimiz üzerine kurulu ortak bir deneyim oluşturabiliriz. Mülakatlar esnasında, aşağıda yer alan olumlu sorular kullanılabilir:

• Bizi mutlu eden nedir?
• Ne tür katkılar bizi mutlu ediyor?
• Bizi olumlu olmaya iten şeyler nelerdir?

Çalışanları bu süreçte dinlerken, onların hikayelerinin güç veren yünlerini araştırmaya ve belirlemeye çalışmalıyız. Kilit nokta güç verici hikayeleri açığa çıkarmak ve kişilere ve kurumlar için hayati önemi olan alanları anlamaktır.

2. Hayal Önemli deneyimleri tabloladıktan sonra, gelecek için kurulan hayaller ve vizyon oluşturulur. Tercih edilen gelecek anlayışı değişebilir. Tekdir edici sorgulamanın işe yaraması için, katılım üzerine temellendirilmelidir. İdeal olan, kurumdaki ya da takımdaki bütün çalışanların dahil olması, ve mümkün olan en kısa zamanda iş birliği yapılmasıdır.

3. Dizayn/Tasarım Dizayn aşamasında çalışanlar kurumun gelecek hayalini ya da vizyonunu karşılayacak uygulamalar için gün be gün kesin tanımlamalar yaparlar. Kesin amaçları belirler ve bir eylem planı yaparlar. Bu aşamada kurumun çalışanlar arzu edilen gelişimi destekleyecek ilişkiler ve sistemler oluşturmak için uğraşırlar. Bu aşamanın amacı vizyonu ve bu vizyonu gerçekleştirmek için nelere ihtiyaç duyulduğunu tanımlamaktır.

4. Talih Bu aşamada çalışanlar dizayn aşamasında geliştirilen hedefleri gerçekleştirmek için inisiyatif alırlar. Bu neye, ne zaman ihtiyaç olduğunu ve bunu kimin yapacağını tanımlayan belirli eylem planları gerektirir. Çalışanlar geçmişten gelen olumlu deneyimleri teşvik eder ve yeni ölçümler yapar. Öğrenme süreci düzenleme ve deneme şeklinde devam eder. Bu aşamadan daha fazla faydalanılması tespit edilen değerlendirme ve gelişim için kullanılan etkili ve yaratıcı araçlara dayanır.

Kullanımı ve örnekler

Takdir edici sorgulama;

• çalışanlardan oluşan bir grupta yetenek ve kaynakları yansıtmak için,
• bilgi oluşturmak ve profesyonel çalışmaları yansıtmak için,
• Yönetimin ve çalışanların gün gün iş için kullanacağı öncelikleri belirlemek için,
• Kurumsal gelişimi planlamak ve uygulamak için,

kullanılır (Cooperrider & Srivastva 1999; Cooperrider & Whitney 2000; Ludema, Cooperrider & Barrett 2006; Whitney & Trosten-Blom 2003).

Kaynakça

• Cooperrider, D.L. and Srivastva, S. (1987). Appreciative Inquiry in Organizational Life, Research in Organizational Change and Development, 1, pp. 129-169. Original article (read 15.06.12)
• Cooperrider, D. L., & Srivastva, S. (1999). Appreciative inquiry in organizational life. In: S. Srivastva & D. L. Cooperrider (Eds), Appreciative Management and Leadership: The Power of Positive Thought and Action in Organization (Rev. ed., pp. 401–441). Cleveland, OH: Lakeshore Communications.
• Cooperrider, D.L. & Whitney, D. (2000). A Positive Revolution in Change: Appreciative Inquiry. Appreciative Inquiry Commons. Original article
• Ludema, J.D., Cooperrider, D.L., & Barrett, F.J. (2006). Appreciative Inquiry: the Power of the Unconditional Positive Question. I Reason, Peter & Bradbury, Hilary (Eds.) (2006). Handbook of Action Research. Sage. London
• Whitney, D. & Trosten-Blom, A. (2003). The Power of Appreciative Inquiry. A Practical Guide to Positive Change. San Fransisco: Berrett-Koehler Publishers
• http://appreciativeinquiry.case.edu/uploads/Introduction%20to%20Appreciative%20Inquiry.pdf

İlgili internet kaynakları

• Appreciative Inquiry Commons (http://appreciativeinquiry.case.edu) has articles and commentaries on Appreciative Inquiry in theory and practice, as well as information on workshops and conferences.
• The Taos Institute (http://www.taosinstitute.net/)
• Anne Radford (http://www.aradford.co.uk/) is editor of AI Practitioner and has other AI resources.