Türkçe/Yazım ve noktalama/Yazım kuralları/Bazı kelime ve eklerin yazılışları

Bağlaç Olan "da/de" ve Ek Olan "da/de"nin Yazılışı

Türkçede biri ek, biri bağlaç olmak üzere iki türlü “de” bulunmaktadır. Ses ve yazılış bakımından gösterdikleri benzerlik yüzünden birbirine karıştırılmaktadır. Bu nedenle bu iki ögeyi ayrı ayrı ele alacağız.

“de” Ekinin Yazımı

Ad durum eklerinden biri olan –de, bir bulunma, kalma durumu gösterir. Kendinden önce gelen sözcüğe bitişik olarak yazılır.

Bu ek hem ünlü uyumuna, hem de ünsüz benzeşmesine uyar. Eklendiği sözcüğün son ünlüsü inceyse –de, kalınsa –da biçiminde yazılır. Sözcüğün sonunda sert bir ünsüz varsa, -de eki ünsüz benzeşmesine uyarak, –te biçimine dönüşür.

ÖRNEK: "Türkiye'de yedi coğrafi bölge vardır.", "Sivas'ta yaşamaya başlayalı beş yıl oldu.", "Sende ikinci bir telefon var mı?"

“de” Bağlacının Yazımı

Bağlaç olan de sözcükleri, cümleleri birbirine bağlayan bir sözcüktür. Kendinden önce gelen sözcükten ayrı yazılır. Söz konusu sözcüğü ya da cümleyi daha önceden geçen ya da geçmiş sayılabilen aynı görevdeki bir sözcüğe benzerlik, eşitlik, katılma anlamlarıyla bağlar. Yalnızca kendinden önceki sözcüğün son ünlüsüne göre büyük ünlü uyumuna uyar. Ancak, ayrı yazıldığı için ünsüz benzeşmesine uymaz.

“de” bağlacı kimi zaman da pekiştirme görevindedir.

ÖRNEK: "Ben de seninle gelebilir miyim?", "İtalya da 1940'ta savaşa katıldı.", "Hasta olsa da okula gider."

UYARI: Bir cümlede “de”yi çıkardığımızda cümlenin anlamı tamamen bozuluyorsa “ek”tir; anlam tamamen bozulmuyorsa, anlamda değişiklik oluyorsa “bağlaç”tır.

UYARI: Ayrı yazılan da, de hiçbir zaman ta, te biçiminde yazılmaz.

UYARI: Ya sözüyle birlikte kullanılan da mutlaka ayrı yazılır: ya da.

UYARI: Da, de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır.

UYARI: Da, de bağlacının bulunma durumu eki olan -da, -de, -ta, -te ile hiçbir ilgisi yoktur. Bulunma durumu eki getirildiği kelimeye bitişik yazılır.

"de" Bağlacının Cümleye Kattığı Anlamlar

-Eşitlik, gibilik anlamı katar.

-Abartma anlamı katar.

-Küçümseme anlamı katar.

-Sitem anlamı katar.

-Şaşma, inat, sebep, korkutma anlamı katar.

-Ama, fakat anlamında kullanılır.

"ki" Bağlacı ve "ki" Eki

Türkçede -ki eki ve ki bağlacı da birbirine karıştırılan ögelerdendir. Oysa biri ektir, ötekiyse bağlaç, yani başlı başına bir sözcüktür.

Ek Olan "ki"nin Yazılışı

İlgi eki olan –ki kendinden önce gelen sözcüğe bitişik yazılır. Eklendiği sözcüğe bağlı olma, ilgili bulunma anlamlarını verir. Ünlü uyumlarına uymaz. Dolayısıyla son hecesinde kalın ünlü bulunan bir sözcüğe eklenirken de aynı kalır; başka bir deyişle ünlü uyumuna aykırı olarak kullanılır.

ÖRNEK: "Ondaki çeviklik kimsede yok.", "Seninki burada.", "Amerika'daki toplumsal yapıya dair araştırma yapıyorum."

UYARI: Ancak, bu ek ince yuvarlak ünlü (ü) bulunan kimi sözcüklerde küçük ünlü uyumuna uyarak yuvarlaklaşır.

Bağlaç olan "ki"nin Yazımı

Bağlaç olan ki bir sözcüktür, ayrı yazılır. Cümleler, cümle değerindeki sözcükler arasında anlam bağı kurar.

ÖRNEK: "Öylesine neşeliydi ki dakikalarca güldü.", "Biz ki yıllarca yurt dışında yaşadık.", "Öyle ki insanlar ne yapacağını bilemedi."

UYARI: ki bağlacı, kimi örneklerde sözcüğe bitişerek kalıplaşmıştır.

ÖRNEK: Oysaki, mademki gibi.

İken’in Yazılışı

İken ayrı olarak yazılabildiği gibi kelimelere eklenerek de yazılabilir. Bu durumda başındaki -i ünlüsü düşer. Getirildiği kelimenin ünlüleri kalın da olsa, bu ekin ünlüsü ince kalır.
İken, ünlüyle biten kelimelere ek olarak getirildiğinde başındaki i ünlüsü düşer ve araya y ünsüzü girer.