Esperanto/Dilbilgisine Genel Bakış

Zamenhof Esperanto dilini 1887 yılında Fundamento de Esperanto adlı belge ile tanıtmıştır. Burada Esperanto okunuş kuralları açıklandıktan sonra, Fundamento de Esperanto'da geleneksel olarak geçen 16 kural ve bunlarla ilgili kısa örnekler verilir. Esperanto Alfabesi dışındaki kurallar için bu bölümün amacı "öğretmek" değil "tanıtmak"tır. Bu ve diğer kurallar kitabın geri kalanınında daha açıklayıcı olarak ele alınacaktır.

Esperanto Alfabesi

Esperanto alfabesi 28 harften oluşur:

A

B

C

Ĉ

D

E

F

G

Ĝ

H

Ĥ

I

J

Ĵ

K

L

M

N

O

P

R

S

Ŝ

T

U

Ŭ

V

Z

a

b

c

ĉ

d

e

f

g

ĝ

h

ĥ

i

j

ĵ

k

l

m

n

o

p

r

s

ŝ

t

u

ŭ

v

z

Her harf her zaman aynı sesi verir. Harflerin seslerini dinlemek için aşağıdaki tabloda IPA sütunundaki karakterlere tıklayabilirsiniz.

Not 1 : IPA, Uluslararası Fonetik Alfabe demektir. Bu alfabe yeryüzündeki herhangi bir dilin seslerini açıklamak için kullanılan uluslararası bir standarttır, Esperanto ile bir ilgisi yoktur, yani IPA sembollerini bilmenize gerek yoktur.

Not 2 : Aşağıdaki sesler IPA için kaydedilmiş olduğundan, yani özel olarak Esperanto için kaydedilmediğinden, özellikle seslilerde biraz farklılık olabilir. Bunları taklit etmeye çalışmayınız. Büyük I harfinin i olarak okunması dışında, Esperanto'daki sesli harflerin beşi de aynen Türkçedeki gibi okunur.

Harf	Adı	IPA	Türkçe Ses
A a	a	a	a
B b	bo	b	b
C c	co	t͡s	ts (kısa)
Ĉ ĉ	ĉo	t͡ʃ	ç
D d	do	d	d
E e	e	e	e
F f	fo	f	f
G g	go	g	g
Ĝ ĝ	ĝo	d͡ʒ	c
H h	ho	h	h
Ĥ ĥ	ĥo	x	-
I i	i	i	i
J j	jo	j	y
Ĵ ĵ	ĵo	ʒ	j

Harf	Adı	IPA	Türkçe Ses
K k	ko	k	k
L l	lo	l	l
M m	mo	m	m
N n	no	n	n
O o	o	o / ɔ	o
P p	po	p	p
R r	ro	r / ɾ	r
S s	so	s	s
Ŝ ŝ	ŝo	ʃ	ş
T t	to	t	t
U u	u	u	u
Ŭ ŭ	ŭo	u̯	-
V v	vo	v / ʋ	v
Z z	zo	z	z

Yukarıdaki tabloda, Esperanto'nun da aynen Türkçe gibi Q, W ve X harflerini kullanmadığını görmekteyiz, ancak iki farkla: Esperanto'da Y harfi de yoktur (Türkçe'deki y sesini Esperanto'da j harfi verir) ve X sembolünün Esperanto yazımında özel bir yeri vardır (bunu Esperanto'ya Özgü Harflerin Yazımı başlığı altında açıklayacağız).

Esperanto'nun içerdiği sesler yönünden en çok benzeştiği dillerden biri Türkçedir.

Esperanto'daki 28 sesin 25'i Türkçe'de tam olarak vardır.

Türkçedekiyle Aynı Okunan Harfler

Esperanto yazılarda a, b, d, e, f, g, h, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v ve z harflerini aynen Türkçede okuduğunuz gibi okuyabilirsiniz.

Bunlara ek olarak i harfi de Türkçedekiyle aynı okunur. Bunu ayrı almamın tek nedeni, İngilizce ve diğer çoğu yabancı dilde olduğu gibi Esperanto'da da, i harfinin büyüğünün I şeklinde noktasız olarak yazılıyor olması.

Son olarak, bu listeye ĉ ve ŝ harflerini dahil etmek de yanlış olmaz. Bu harfler şeklen Türkçede bulunmamasına karşın, gözümüz bunları yazı içerisinde Türkçedeki ç ve ş harfleri gibi algılar. Gerçekten de, Esperanto'da ĉ ç olarak, ŝ ise ş olarak okunmaktadır.

Sonuç olarak, Esperanto'daki 28 harfin 22'si Türkçedeki gibi okunmaktadır diyebiliriz. Üstelik (j hariç) geriye kalan harfler Esperanto kelimelerde nispeten daha az bulunur. Buna göre, hiç Esperanto bilmeyen biri bile Esperanto bir metni Türkçe okuyarak %90 civarında doğru telaffuza ulaşabilir.

Türkçede Bulunup Farklı Yazılan Sesler

Esperanto sözcükleri okurkan en çok dikkat etmemiz gereken harfler şunlardır:

J : Türkçedeki y gibi okunur.

Ĵ : Bizdeki orijinal j sesini gösterir.

Ĝ : Türkçedeki c gibi okunur.

Sonuç olarak okunuşlar: J → Y, Ĵ → J, Ĝ → C.

Türkçede Bulunmayan Sesler

Esperanto'da c, ĥ ve ŭ harfleriyle gösterilen sesler Türkçede tam olarak bulunmamakla birlikte bunlardan biri yok denecek kadar nadirdir, diğer ikisi ise bazı yakın Türkçe seslerle yaklaşık olarak karşılanabilmektedir.

C Harfi

C harfinin gösterdiği ses Türkçedeki s harfinin süreksizi olarak nitelenebilir.

Bu ses bir çok bilinen dilde yoktur, örneğin Türkçe, İngilizce, Arapça, İspanyolca.... Bunun bir sonucu olarak, Esperanto konuşanların çoğunluğu bu harfi ts şeklinde okumaktadır. Yani, bazı dillerde x ks olarak okunduğu gibi, Esperanto'da da c ts olarak okunmaktadır (bunu Türkçede c'yi dj, ç'yi de tş olarak okumaya benzetebiliriz). C’nin "ts" olarak okunması o kadar yaygındır ki, artık hemen herkes tarafından doğru kabul edilmektedir. Dolayısıyla siz de c harfini ts birleşik sesiyle okuyabilirsiniz.

Birkaç örnek verecek olursak, dilimize Japonca'dan geçen "tsunami" sözcüğünün Esperanto karşılığı "cunamo" diye yazılır. Biz bunu "tsunamo" şeklinde okuyabiliriz. Benzer şekilde "paco" sözcüğü "patso", "scii" (Esperanto'da Türkler için okunması en zor sözcüklerden biri) ise "stsii" şeklinde okunabilir.

Şart değil ama ts birleşimini sanki tek bir harfmişlercesine hızlı söylerseniz çok daha iyi olur. T ve s harflerinin ikisini de aynı anda söylediğinizde ise bu harfin, özeliikle orta ve kuzeydoğu avrupalılar ve bazı asyalılardan duyabileceğiniz orijinal sesine tam olarak ulaşmış olacaksınız. Bu ses yaklaşık olarak şöyledir (aca).

Ĥ Harfi

Ĥ, Rusça ve Kiril Alfabesi kullanan bazı diğer dillerde, Yunan Alfabesinde ve Latin Alfabesi kullanılan Azerice gibi bazı dillerde "X" sembolüyle, bazı İspanyolca lehçelerinde J, bazı Almanca lehçelerinde de CH ile gösterilen, Türkçedeki K sesinin süreklisi, Ğ sesinin ise serti olarak düşünülebileceğimiz bir sestir. Ĥ damaksal bir h sesidir, dolayısıyla Arapçada خ ile gösterilen gırtlak h'sinden biraz daha farklıdır. Yaklaşık olarak şu sesi (ĥa, aĥĥa) vermektedir.

Ĥ Esperanto'da oldukça nadir ortaya çıkan bir harftir (Türkçedeki j harfinin nadirliğiyle karşılaştırılabilir). Ayrıca birçok dilde bulunmadığından pek çok kişi için telaffuz zorluğuna neden olmuştur ve böylece ilk zamanlardan beri bu sesin Esperanto'dan çıkarılması konusunda çalışmalar yapılmıştır. Bu kapsamda, ĥ harfi içeren zaten az sayıdaki sözcük için ĥ içermeyen yeni alternatifler üretilmiştir. Günümüzde artık içerisinde ĥ sesi geçen hemen hemen her sözcüğün, içinde ĥ geçmeyen bir alternatifi de vardır. Örneğin;

Ĥemio = Kemio (Kimya)
Monarĥio = Monarkio (Monarşi)
Teĥnika = Teknika (Teknik)
Ĥina = Ĉina (Çinli)
Ĥoro = Koruso (Koro)

Böylece ĥ harfi dilden hemen hemen atılmıştır. Dolayısıyla bu harfi doğru telaffuz etmeniz çok da önemli değildir.

Yine de belirtelim ki günümüzde sözcüklerin ĥ harfi içeren orijinallerini daha sempatik, rahat veya doğal buldukları için bunları kullanmaya devam eden kişiler de oldukça fazladır. Bu kitap boyunca bu tür sözcüklerin, yerine göre hem ĥ içeren, hem de ĥ içermeyen şekilleri kullanılacaktır.

Ŭ Harfi

Ŭ harfi İngilizcedeki w harfi veya diğer dillerdeki buna denk sesler gibi okunur. Bir sesli harf olan u'ya benzer ama aslen sessizdir ve oldukça da vurgusuz bir sestir.

Ŭ'yu bir çok açıdan Türkçedeki ğ'ye benzetebiliriz. Öncelikle şapkası benzemektedir. Sonra, aynen ğ gibi (kendi adı olan ŭo, nidalar ve sesletim amaçları hariç) asla kelime başında bulunmaz. Yine aynen ğ gibi yalnızca seslilerden sonra gelebilir ve bu öncül sesli %99'dan fazla bir oranda ya a ya da e olmaktadır (aŭ veya eŭ).

Eğer yabancı dillerden w sesine alışkın değilseniz, ŭ'yu, sadece dudak şeklinizi değiştirerek söylenmeye hazırlanan ama söylenmeyen bir u gibi okuyabilirsiniz (sadece sesli harflerden sonra geldiği için bu yöntem işe yarayacaktır). Eğer bu da zorunuza giderse, bu harfi bildiğimiz v harfi gibi okumanızda çok fazla mahsur yoktur, çünkü çok büyük ihtimalle, ŭ harfiyle v harfinin karışabileceği herhangi bir kelime bulunmamaktadır.

Okunuş Kurallarının Özeti

Esperanto metinleri okurken Türkçe konuşan birinin dikkat etmesi gerekenleri tekrar özetleyelim.

0. a, b, d, e, f, g, h, i, k, l, m, n, o, p, r, s, t, u, v, z harflerini bildiğiniz gibi okuyun.
1. Büyük I harfinin, küçük i harfinin büyüğü olduğuna dikkat edin.
2. j harfini Türkçe'deki y gibi okuyun.
3. ĵ harfini Türkçe'deki j gibi okuyun.
4. c harfini ts bitişik sesi olarak okuyun.
5. ĉ ve ŝ harflerini Türkçe'deki benzerleri gibi ç ve ş olarak okuyun.
6. ĝ harfini c olarak okuyun.
7. ĥ ve ŭ harfi için yukrıda yaplmış açıklamaları dikkate alın.

Esperanto'ya Özgü Harflerin Yazımı

Esperanto'da, başka dillerde bulunmayan 6 harf vardır: Ĉ, Ĝ, Ĥ, Ĵ, Ŝ ve Ŭ. Bu harfleri yazmak her zaman mümkün olmayabilir. Bunun için çeşitli yöntemler vardır.

Düzgün Harflerin Yazılamadığı Durumlar

Bazı durumlarda ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ ve ŭ harflerini kullanmamız teknik açıdan mümkün değildir (örneğin e-posta ve veb adresleri, cep telefonu mesajları, unikod desteklemeyen metin vb.). Bu durumlarda başvurulabilecek iki pratik yöntem vardır.

X-Sistemi

Şapkalı harfler yerine, o harfin şapkasızını, ardırdan da şapka yerine x harfini yazmayı öneren ve çok yaygın olarak kullanılan bir Esperanto yazım sistemidir.

• Ĉ yerine Cx
• Ĝ yerine Gx
• Ĥ yerine Hx
• Ĵ yerine Jx
• Ŝ yerine Sx
• Ŭ yerine Ux

H-Sistemi

Tarihsel olarak Zamenhof, h-sistemi denen bir sistem önermiştir. Bu sisteme göre Ĉ yerine Ch, Ĝ yerine Gh, Ĥ yerine Hh, Ĵ yerine Jh, Ŝ yerine Sh yazılırken, Ŭ harfi için sadece U yazılır.

Günümüzde bu sistemi kullananlar var olmakla birlikte x-sistemini kullananlara göre oldukça az sayıda oldukları gözlenmektedir.

H harfi Esperanto'da zaten bulunduğundan, bu sistem, özellikle bazı beklenmedik birleşik kelimelerde, telaffuz ve anlam ikilemine yol açabilir. Bu nedenle bu sisteme göre yazılmış bir metnin, bilgisayar tarafından doğru yorumlanarak orijinal harflerin (ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ) bulunduğu bir metne dönüştürülmesi her zaman mümkün olmayabilir. Bunun bir sonucu olarak Esperanto yazımıyla ilgili programlar daha çok x-sistemi üzerine kurulmuştur, bu programları kullanan insanlar x-sistemine aşina olmuş, bunun bir sonucu olarak da, başta göze anormal gelen x-sistemi Esperanto topluluğunca normal algılanır olmuş ve aksine h-sistemi garip algılanmaya başlamıştır.

Bir Örnek

Aşağıda, aynı Esperanto metnin önce orijinali (unikod), sonra x-sistemine göre yazılmışı, sonra da h-sistemine göre yazılmış hâli görülmektedir.

UNIKOD:

• Eŭropa Unio estas organizaĵo de ŝtatoj en Eŭropo; formas ĝin nun dudek sep membroŝtatoj.

X-SİSTEMİ

• Euxropa Unio estas organizajxo de sxtatoj en Euxropo; formas gxin nun dudek sep membrosxtatoj.

H-SİSTEMİ

• Europa Unio estas organizajho de shtatoj en Europo; formas ghin nun dudek sep membroshtatoj.

Düzgün Harflerin Yazılabildiği Durumlar

Kâğıt vb. materyal üzerine Esperanto yazarken elbette her zaman unikod harfler (ĉ, ĝ, ĥ, ĵ, ŝ, ŭ) kullanılır.

Elektronik ortamlarda, Esperanto harflerini düzgün kullanmak teknik açıdan mümkün olsa bile, bu harfleri pratik olarak yazmayı sağlayacak bir araç yoksa, çoğu zaman x-sistemi (nadiren de h-sistemi) kullanılır. Küçük bir araştırma yaparsanız, Facebook ve Twitter gibi genel internet sitelerindeki Esperanto yazıların bir kısmının x-sisteminde (cx, gx, hx, jx, sx, ux) yazıldığını siz de görebilirsiniz.

Esperanto harfleri düzgün yazmak isteyenler için birçok pratik yöntem bulunmaktadır.

X-sistemini anında unikoda çeviren birçok küçük ve ücretsiz arkaplan uygulaması bulunmaktadır. Bu programların genel özelliği klavyeden önce [c] sonra [x] tuşlarına arka arkaya basıldığında ekranda ĉ harfi oluşmasıdır. C, G, H, J, S ve U harlerinden ayrı bir x yazmak içinse, x'e iki kez basmak yeterlidir. Örneğin, sırasıyla [L] [i] [n] [u] [x] tuşlarına basmak Linŭ sonucunu verecektir, program aktifken Linux yazmak için [L] [i] [n] [u] [x] [x] şeklinde giriş yapılır.

Bu tür programların en iyi bilinen örnekleri, (şu anda kullanmakta olduğum) "Tajpi" ve "Esperanto Klavaro"dur.

Klavye dilini Esperanto olarak seçmek de mümkündür. Bu, Windows'ta şimdilik yardımcı programlar vasıtasıyla yapılabilirken, bazı Linux sürümlerinde Esperanto klavye direkt olarak seçilebilir.

Bunlar dışında, Android veya diğer işletim sistemleri için geliştirilmiş olan birçok Esperanto klavye yazılımı mevcuttur.

Alternatif olarak, x-sistemine göre önceden yazılmış bir metni unikoda çevirmek gibi çok basit bir işi gerçekleştiren bir çok onlayn araç bulunmaktadır.

Esperanto için özel olarak tasarlanmış bazı internet sitelerinin belli bölümlerinde, herhangi bir ek yazılım gerekmeksizin kullanıcının x-sisteminde yazdığı yazılar unikoda çevrilmektedir. "Lernu!" ve "Vikipedio" (Esperanto Vikipedi) bu tür sitelere örnek olarak verilebilir.

Bunlarla uğraşmak istemiyorsanız size tavsiyemiz en basit şekliyle x-sistemini kullanmanızdır.

UYARI

Aşağıda 16 başlık altında listelenmiş bilgiler öğretici değil, gelenekseldir. Daha önce de belirttiğimiz gibi bunlar Zamenhof'un 1887 yılında açıkladığı ilkelerdir ve bazıları bugün önemsiz ve eksik kalabilir. Ancak bunlardan bahsedilmesi gelenekselleşmiştir. Bunları anlamaya çalışma hatasına düşmeyin. Burada geçen konuların tamamı ilerideki dersler içerisinde ayrıntısıyla açıklanarak işlenecektir.

Dili henüz bilmeden anayasasını okumak sıkıcı gelebileceğinden bu yazının geri kalan kısmını okumadan direkt olarak 1. Derse geçebilir, buradaki kuralları dili biraz öğrendikten sonra daha uygun bir boş zamanda okuyabilirsiniz.

Birinci Kural: Belirtme Edatı (Artikel)

Belirsiz artikel yoktur. Belirli artikel la’dır. Bu artikel hiçbir şartta değişmez ve ek almaz. Artikeli kullanmakta zorluk çekenler hiç kullanmayabilirler.

Notlar

• Zamenhof, belirsiz artikel demekle, Türkçedeki bir, bazı gibi belgisiz sıfatları kastetmiştir.
• Bu kavramlarla konuşursak, Türkçede belirsiz artikel vardır, belirli artikel yoktur. Yani iki dildeki durum birbirinin tam tersidir.
• Artikelsiz bir tekil isim kullanıldığında, Türkçe'ye başına bir sözcüğü getirilerek çevrilmesi uygun düşer. La gelince de bu bir silinir. Örneğin;
  kato = bir kedi
  la kato = kedi
  muro = bir duvar
  la muro = duvar
• Özel isimler artikel almaz.

İkinci Kural: İsimler

İsimler bir köke -o harfi eklenerek elde edilir. Bir ismi çoğul yapmak için sonuna -j (y okunur) eklenir. İsmin yalnızca iki durumu vardır: yalın ve belirtme. Belirtme durumunu göstermek için isme -n eklenir. İsmin diğer halleri, önüne getirilen edatlarla sağlanır.

Örneğin;
la patro → baba
al la patro → babaya
de la patro → babanın
la patron → babayı
por la patro → baba için
kun la patro → babayla
la patroj → babalar
la patrojn → babaları
per la patroj → babalar vasıtasıyla
por la patroj → babalar için

Üçüncü Kural: Sıfatlar

Sıfatlar bir köke -a eklenerek elde edilir. Sıfatlar ismin sayısına ve durumuna, aynı ekleri alarak uyum gösterir. Karşılaştırma pli, üstünlük plej sözcükleriyle yapılır. Karşılaştırma için ol, üstünlük için el edatı kullanılır.

Örneğin;
pli blanka ol neĝo → kardan daha beyaz
mi havas la plej belan patrinon el ĉiuj → hepsi içinden en güzel anneye sahibim
mi havas la plej bonan patrinon → en iyi anneye sahibim

Dördüncü Kural: Sayılar

Temel sayılar şunlardır: unu (1), du (2), tri (3), kvar (4), kvin (5), ses (6), sep (7), ok (8), naŭ (9), dek (10), cent (100), mil (1000). Onun ve yüzün katları sayılar birleştirilerek kolayca yapılır. Sıralama sayıları için -a, katlı sayılar için -obl-, kesirler için -on-, gruplama için -op- ekleri, paylaştırma için po sözcüğü kullanılır. Ayrıca sayıların isim ve zarf durumları da kullanılabilir.

Örneğin;
kvincent tridek tri → 533
kvara → dördüncü
unua → birinci
unuo → 1 sayısı
unue → ilk olarak
triobla → üçlü, tripleks
duope → ikişerli olarak
po kvin → tanesine dört

Beşinci Kural: Zamirler

Esperanto'daki zamirler: mi (ben), vi (sen veya siz), li (o erkek), ŝi (o dişi), ĝi (o cinssiz), si (kendisi), ni (biz), ili (onlar), oni (biri veya birileri)

İyelik zamirleri normal zamirlere -a eklenerek yapılır.

Zamirler de belirtme durum ekini (-n) alabilirler.

Altıncı Kural: Fiil

Fiiller ne şahsa ne de tekillik-çoğulluk durumuna göre değişmez. Örneğn;

Mi faras → Ben yaparım/yapıyorum
La patro faras → Baba yapar/yapıyor
Ili faras → Onlar yaparlar/yapıyorlar

Fiillerin altı şekli bulunur:

a) Güncel zaman -as ile biter. Örn. Mi faras → Yaparım/Yapıyorum
b) Geçmiş zaman -is ile biter. Örn. Vi faris → Yaptın(ız)
c) Gelecek zaman -os ile biter. Örn. Ili faros → Yapacaklar
ĉ) Varsayımsal zaman (şarta bağlı) -us ile biter. Örn. Ŝi farus → Yapardı
d) Emir-Dilek kipi -u ile biter. Örn. Ni faru → Yapalım
e) Mastar durumu -i ile biter. Örn. Fari → Yapmak

Fiillerdeki ilk üç zaman için üçü etken üçü edilgen olmak üzere altı ortaç vardır.

f) Güncel etken: -ant-. Örn. faranta = yapan, farante = yaparak
g) Geçmiş etken: -int-. Örn. farinta = yapmış olan, farinte = yapmış olarak
ĝ)Gelecek etken: -ont-. Örn. faronta = yapacak olan, faronte = yapacak olarak
h) Güncel edilgen: -at-. Örn. farata = yapılan, farate = yapılarak
ĥ) Geçmiş edilgen: -it-. Örn. farita = yapılmış olan, farite = yapılmış olarak
i) Gelecek edilgen: -ot-. Örn. farota = yapılacak olan, farote = yapılacak olarak

Edilgen cümleler esti (olmak) yardımcı fiilinin çekimlerinin edilgen ortaçlarla birlikte kullanımıyla yapılır, eylemin ait olduğu kişi de edatı ile işaret edilir. Örneğin;

Ŝi estas amata de ĉiuj. → O herkesçe sevilir.
La pordo estas fermita. → Kapı kapatılmış (kapalı).

Yedinci Kural: Zarflar

Zarflar köke -e eklenerek elde edilir. Karşılaştırma aynen sıfatlarda olduğu gibi yapılır. Örneğin;

Mia frato pli bone kantas ol mi → Erkek kardeşim benden daha güzel şarkı söyler.

Sekizinci Kural: Konum Edatları

Bütün konum edatları ismin yalın haliyle birlikte kullanılır.

Notlar

• Esperanto'da elbette birçok edat vardır ama Zamenhof bunlardan burada bahsetmemiş.
• Aslında edatların ismin belirtme durumuyla kullanıldığı yerler de vardır.

Dokuzuncu Kural: Okuma-Yazma

Her sözcük yazıldığı gibi okunur. Okunmayan harf yoktur.

Onuncu Kural: Vurgu

Vurgu her zaman sondan bir önceki hecenin üzerindedir.

Onbirinci Kural: Birleşik Sözcükler

Birleşik sözcükler kelimeler veya köklerin bir araya gelmesiyle oluşur. Temel sözcük sonda kalır. Birleşen sözcükler tek bir kelimeymiş gibi bitişik yazılır. Sözcük türü belirten son harf de ayrı bir sözcük gibi düşünülebilir. Örneğin vaporŝipo = vapur (vapor+ŝip+o), vaporo = buhar ve ŝipo = gemi sözcüklerinin köklerinin birleşiminden oluşur ve isim olması için sonuna -o alır.

Onikinci Kural: Olumsuz Sözcükler

Eğer bir cümlecikte olumsuzluk bildiren başka bir sözcük varsa, olumsuzluk kelimesi olan ne kullanılmaz. Örneğin;

Mi neniam vidis. = Hiç gör(me)dim.
Mi nenion vidis. = Hiçbir şey gör(me)dim.

Onüçüncü Kural: Yön ile ilgili -N

Kien (nereye) sorusuna yanıt niteliği taşıyan cümlelerde, yön bildiren sözcükler belirtme durumu bitişi (-N) alır.

Kie vi estas? → Neredesin(iz)?
Tie → Orada

Kien vi iras? → Nereye gidiyorsun(uz)?
Tien → Oraya
Mi iras Parizon. → Paris'e gidiyorum.
Londonon → Lodra'ya
Varsovion → Varşova'ya
Domon → Bir eve

Ondördüncü Kural: Je Edatı

Esperanto'da bütün edatların belirli ve sabit bir anlamı vardır. Ancak hangi edatın uygun olacağı tahmin edilemeyen veya hiçbirinin uygun olmadığı durumlarda, herhangi bir belirli anlamı bulunmayan je edatı da kullanılabilir. Örneğin;

ĝoji je tio → bir şeye sevinmek
ridi je tio → bir şeye gülmek
sopiro je la patrujo → memlekete özlem
malsana je la okuloj → gözlerden hasta

Bu şekildeki ifadelerde anlamın açıklığı hiçbir şekilde zedelenmez. Bu tür ifadeler için her dil başka başka konum edatları kullanır. Esperanto'da bunlara benzer durumlarda her zaman je edatı kullanılır.

Eğer anlam bulanıklığı çıkmayacaksa je edatı yerine belirtme durumu bitişi -N da kullanılabilir.

Onbeşinci Kural: Yabancı Sözcükler

Uluslararası kabul görmüş sözcükler dile kabul edilirken yalnızca temel sözcükler alınmalı, onlarla ilgili basit türevler Esperanto'nun imkânları ile üretilmelidir. Örneğin;

trajedi = tragedio
trajedik = tragedia (tragedika değil)

tiyatro = teatro
tiyatral = teatra (teatrala değil)

Onaltıncı Kural: Kesme İşareti

La artikelinin a'sı ve yalın haldeki isimlerin sonunda bulunan o harfi düşürülebilir. Bu durumda atılan harfin yerine kesme işareti (') getirilir. Örneğin;

de la mondo = de l' mondo (dünyanın)
domo = dom' (bir ev)