Esperanto/4. Ders

Bu bölümde işlenen konular
Sözcük bilgisi
Dilbilgisi	Çoğulluk, Belirlilik, Evet-Hayır Soruları
Pratik - İletişim kurma

Dilbilgisi

Belirlilik

Esperanto'da belirliliği sağlayan sözcük "la"dır.

"La", anlamı çok fazla değiştiren bir sözcük değildir, yalnızca ayrıntı verir. Bu nedenle eğer anlamazsanız üzerinde çok fazla durup zaman kaybetmenize gerek yok.

Özetle denebilir ki;

• Bir cins ismin (veya cins isim değerindeki sözcük grubunun) başında la yoksa bu, konuşulan kişinin (veya okurun) sözkonusu isim hakkında belirleyici bilgisi bulunmadığını gösterir. Bu durumda isim "herhangilik" anlamı kazanır.
• Bir cins ismin (veya cins isim değerindeki sözcük grubunun) başında la varsa bu, konuşulan kişinin (veya okurun) sözkonusu sözcükle tam olarak hangi şeyin/kişinin kastedildiğini anlayacağı beklentisini ifade eder.

Daha iyi anlamak için Türkçeden örnek verelim. Türkçede la olsaydı;

• "Su içiyorum." cümlesinde "su"nun başına la konmazdı. Ama "su"nun başına la getirip "La su içiyorum." deseydik bu cümle içilen suyun belirli bir su (örneğin muhatabın görmekte olduğu masanın üzerindeki bardakta duran su) olduğunu ima ederdi ki, biz bu nüansı günümüz Türkçesinde Suyu içiyorum. şeklinde verebiliriz.
• "Buraya gelirken işçiler gördük." cümlesinde "işçiler"in başında la olmazdı. Bu cümleyi "Buraya gelirken la işçiler gördük." şekline dönüştürseydik, günümüz Türkçesiyle "Buraya gelirken işçileri gördük." demiş olacaktık. Bir bakıma, özellikle hangi işçilerden bahsetmiş olduğumuzu belirtmiş olacaktık.

(Yukarıdaki örneklerde la nesnelere getirildi. Böylece Türkçedeki anlam değişimini hemen gözlemledik. Çünkü Türkçede nesne belirtili ve belirtisiz olabilir. Eğer bunun ne anlama geldiğini bilmiyorsanız, "belirtili nesne" ile "belirtisiz nesne" arasındaki farkı internetten araştırarak öğrenebilirsiniz. Ancak ne var ki Türkçe, nesne dışındaki öğelerde belirlilik/belirsizlik ayrımını yapacak genel yapılara sahip değildir. Bu yüzden aşağıdaki örneklerde oluşan anlam farkı Türkçe cümle yapısına yansımaz.) ........................

"La"nın etkisini en kolay cümle içinde görürüz. Bu şekildeki örnekleri vermeden önce aşağıdaki uyarıları yapalım.

• Özel isimler kendiliğinden belirlidir, yani La Istanbulo, La Turkio, La Mustafa gibi kullanımlar pek normal değildir. Buralarda "la" kullanılmamalı.
• Şahıs zamirleri (mi, ci, li, ŝi, ĝi, ni, vi, ili, oni, si) kendiliğinden belirlidir. La mi diye bir şey olmaz, sadece Mi demek gerekir.
• İyelik zamiri alan sözcük belirli sayılır. Örneğin La mia libro, La via patro yanlıştır, buralarda "la" olmaz.
• La mia libro yanlıştır dedik ama La mia diye bir kullanım vardır. Bunun ne işe yaradığını az sonra açıklayacağız.

La + İyelik Zamiri

...................

Çoğulluk

Esperanto'da bir adı çoğul yapmak için ona -j eklemek yeterlidir. (Esperanto j harfinin Türkçedeki y gibi okunduğunu unutmayalım.)

Esperanto	Türkçe
Libroj	kitaplar
Vesperoj	Akşamlar
Virinoj	Kadınlar
Instruistoj	Öğretmenler
Urboj	Şehirler

İsim-Sıfat Çoğul Uyumu

Sıfatın isme iki yönden uyum sağladığını belirtmiştik. Bunlardan ilki -n nesne ekiydi. Diğeri ise -j çoğul ekidir.

Bir sözcük çoğul ise, onu niteleyen bütün sıfatlar çoğul eki almak zorundadır.

Esperanto	Türkçe
Maljunaj homoj	Yaşlı insanlar
Malnovaj tagoj	Eski günler
Miaj novaj studentoj	Yeni öğrencilerim
Grandaj domoj malnovaj	Büyük eski evler

Zaman zaman -j´lerden bazıları unutkanlığınıza kurban gidebilir. Bu önemli bir sorun değildir ve alışkanlığa bağlı olarak zaman içinde kendiliğinden çözülür.