Özbekçe/Dilbilgisi

Vikikitap, özgür kütüphane

İsmin Halleri[değiştir]

Casus Özbekçe Türkçe
Nom. uy ev
Akk. uyni evi
Dat. uyga eve
Lok. uyda evde
Abl. uydan evden
Gen. uyning evin

Yukarıda görülen -ni /ni/, -ga /gä/, -da /dä/, -dan /dän/, -ning /niñ/ ekleri (yani Suffixler) ses uyumuna göre değişmez!

Çokluk eki: -lar

  • uylar: evler
  • tillar: diller vs.

Zamirler[değiştir]

Şahıs Zamirleri[değiştir]

Kishilik Olmoshi:

Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
Men Ben Biz biz
Men o'quvchiman ben öğrenciyim Biz o'quvchimiz biz öğrenciyiz
Men o'quvchi emasman ben öğrenci değilim Biz o'quvchi emasmiz biz öğrenci değiliz
Men o'quvchi edim ben öğrenciydim Biz o'quvchi edik biz öğrenciydik
Men o'quvchi emas edim ben öğrenci değildim Biz o'quvchi emas edik biz öğrenci değildik
Sen sen Siz siz
Sen o'quvchisang sen öğrencisin Siz o'quvchisiz siz öğrencisiniz
Sen o'quvchi emassang sen öğrenci değilsin Siz o'quvchi emassiz siz öğrenci değilsiniz
Sen o'quvchi eding sen öğrenciydin Siz o'quvchi edingiz siz öğrenciydiniz
Sen o'quvchi emas eding sen öğrenci değildin Siz o'quvchi emas edingiz siz öğrenci değildiniz
U O Ular onlar
U o'quvchi(dir) o öğrencidir Ular o'quvchi(lar)(dir) onlar öğrencidir
U o'quvchi emas(dir) o öğrenci değildir Ular o'quvchi emas(dir)(lar) onlar öğrenci değildir
U o'quvchi edi o öğrenciydi Ular o'quvchi edi(lar) onlar öğrenciydi
U o'quvchi emas edi o öğrenci değildi Ular o'quvchi emas edi(lar) onlar öğrenci değildi

Yukarıda görülen -man /män/, -san /sän/, -dir /dir/, -miz /miz/, -siz /siz/, lar /lär/ ekleri ses uyumuna göre değişmez!

Bundan başka, değil anlamındaki emas sözü kimi zaman mas biçiminde kısa da kullanılabilir.

İyelik Ekleri[değiştir]

Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
uyim evim bolam çocuğum
uying evin bolang çocuğun
uyi evi bolasi çocuğu
uyimiz evimiz bolamiz çocuğumuz
uyingiz eviniz bolangiz çocuğunuz
uylari evleri bolalari çocukları

3. şahıs iyelik eklerinden sonra pronominal n kullanılmaz

  • uyidan: evinden
  • uylaridan: evlerinden

Şimdiki Zaman[değiştir]

Hozirgi Zamon

Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelyapman geliyorum kelmayapman gelmiyorum
kelyapsang geliyorsun kelmayapsang gelmiyorsun
kelyapdi geliyor kelmayapdi gelmiyor
kelyapmiz geliyoruz kelmayapmiz gelmiyoruz
kelyapsiz geliyorsunuz kelmayapsiz gelmiyorsunuz
kelyaptilar geliyorlar kelmayaptilar gelmiyorlar
kelishyapti geliyorlar kelishmayapti gelmiyorlar
Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelayotirman ‘‘geliyorum’‘ kelmayotirman ‘‘gelmiyorum’‘
kelayotirsang ‘‘geliyorsun’‘ kelmayotirsan ‘‘gelmiyorsun’‘
kelayotir ‘‘geliyor’‘ kelmayotir ‘‘gelmiyor’‘
kelayotirmiz ‘‘geliyoruz’‘ kelmayotirmiz ‘‘gelmiyoruz’‘
kelayotirsiz ‘‘geliyorsunuz’‘ kelmayotirsiz ‘‘gelmiyorsunuz’‘
kelayotirlar ‘‘geliyorlar’‘ kelmayotirlar ‘‘gelmiyorlar’‘
kelishayotir ‘‘geliyorlar’‘ kelishmayotir ‘‘gelmiyorlar’‘
Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelmoqdaman ‘‘gelmekteyim’‘ kelmamoqdaman ‘‘gelmemekteyim
kelmoqdasang ‘‘gelmektesin’‘ kelmamoqdasang ‘‘ gelmemektesin’‘
kelmoqda ‘‘gelmekte’‘ kelmamoqda ‘‘gelmemekte’‘
kelmoqdamiz ‘‘gelmekteyiz’‘ kelmamoqdamiz ‘‘gelmemekteyiz’‘
kelmoqdasiz ‘‘gelmektesiniz’‘ kelmamoqdasiz ‘‘gelmemektesiniz’‘
kelmoqdalar ‘‘gelmekteler’‘ kelmamoqdalar ‘‘gelmemekteler’‘
kelishmoqda ‘‘gelmekteler’‘ kelishmamoqdalar ‘‘gelmemekteler’‘

Tasvirî fiillerle kurulan Şimdiki Zaman[değiştir]

  • kelib yotibman, kelib yotibsang, kelib yotibdi, kelib yotibmiz, kelib yotibsiz, kelib yotibdilar
  • kelib turibman, kelib turibsang, kelib turibdi, kelib turibmiz, kelib turibsiz, kelib turibdilar
  • kelib o'tiribman, kelib o'tiribsang, kelib o'tiribdi, kelib o'tiribmiz, kelib o'tiribsiz, kelib o'tiribdilar
  • kelib yuribman, kelib yuribsang, kelib yuribdi, kelib yuribmiz, kelib yuribsiz, kelib yuribdilar

Geniş Zaman[değiştir]

Hozirgi-kelasi Zamon

Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelarman ‘‘gelirim’‘ kelmasman ‘‘gelmem’‘
kelarsang ‘‘gelirsin’‘ kelmassang ‘‘gelmezsin’‘
kelar ‘‘gelir’‘ kelmas ‘‘gelmez’‘
kelarmiz ‘‘geliriz’‘ kelmasmiz ‘‘gelmeyiz’‘
kelarsiz ‘‘gelirsiniz’‘ kelmassiz ‘‘gelmezsiniz’‘
kelarlar ‘‘gelirler’‘ kelmaslar ‘‘gelmezler’‘
kelishar ‘‘gelirler’‘ kelishmas ‘‘gelmezler

Gelecek Zaman[değiştir]

Kelasi Zamon

Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelajakman ‘‘geleceğim’‘ kelmayajakman ‘‘gelmeyeceğim’‘
kelajaksang ‘‘geleceksin’‘ kelmayajaksang ‘‘gelmeyeceksin’‘
kelajak ‘‘gelecek’‘ kelmayajak ‘‘gelmeyecek’‘
kelajakmiz ‘‘geleceğiz’‘ kelmayajakmiz ‘‘gelmeyeceğiz’‘
kelajaksiz ‘‘geleceksiniz’‘ kelmayajaksiz ‘‘gelmeyeceksiniz’‘
kelajaklar ‘‘gelecekler’‘ kelmayajaklar ‘‘gelmeyecekler’‘

Gelecek-Geniş Zaman[değiştir]

Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelaman ’‘geleceğim/gelirim’‘ kelmayman ‘‘gelmeyeceğim/gelmem’‘
kelasang ‘‘geleceksin/gelirsin’‘ kelmaysang ‘‘gelmeyeceksin/gelmezsin’‘
keladi ‘‘gelecek/gelir’‘ kelmaydi ‘‘gelmeyecek/gelmez’‘
kelamiz ‘‘geleceğiz/geliriz’‘ kelmaymiz ‘‘gelmeyeceğiz/gelmeyiz’‘
kelasiz ‘‘geleceksiniz/gelirsiniz’‘ kelmaysiz ‘‘gelmeyeceksiniz/gelmezsiniz’‘
keladilar ‘‘gelecekler/gelirler’‘ kelmaydilar ‘‘gelmeyecekler/gelmezler’‘
kelishadi ‘‘gelecekler/gelirler’‘ kelishmaslar ‘‘gelmeyecekler/gelmezler’‘

Sesli harfle biten fiillerin çekimi farklıdır:

  • o'qiyman okuyacağım/okurum


Bazen Türkçe şimdiki zamanı karşılar:

  • qayerda o'qiysiz? nerede okuyorsunuz?

Görülen Geçmiş Zaman[değiştir]

Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
keldim ‘‘geldim’‘ kelmadim ‘‘gelmedim’‘
kelding ‘‘geldin’‘ kelmading ‘‘gelmedin’‘
keldi ‘‘geldi’‘ kelmadi ‘‘gelmedi’‘
keldik ‘‘geldik’‘ kelmadik ‘‘gelmedik’‘
keldingiz ‘‘geldiniz’‘ kelmadingiz ‘‘gelmediniz’‘
keldilar ‘‘geldiler’‘ kelmadilar ‘‘gelmediler’‘
kelishdi ‘‘geldiler’‘ kelishmadi ‘‘gelmediler’‘

Yakın Geçmiş Zaman[değiştir]

Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelganman ‘‘geldim’‘ kelmaganman kelgan emasman kelganim yo'q ‘‘gelmedim’‘
kelgansang ‘‘geldin’‘ kelmagansang kelgan emassang kelganing yo'q ‘‘gelmedin’‘
kelgan ‘‘geldi’‘ kelmagan kelgan emas kelgani yo'q ‘‘gelmedi’‘
kelganmiz ‘‘geldik’‘ kelmaganmiz kelgan emasmiz kelganimiz yo'q ‘‘gelmedik’‘
kelgansiz ‘‘geldiniz’‘ kelmagansiz kelgan emassiz kelganingiz yo'q ‘‘gelmediniz’‘
kelganlar ‘‘geldiler’‘ kelmaganlar kelgan emas(lar) kelgan(lar)i yo'q ‘‘gelmediler’‘
kelishgan ‘‘geldiler’‘ kelishmagan kelishgan emas kelishgani yo'q ‘‘gelmediler’‘

Öğrenilen Geçmiş Zaman[değiştir]

Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelibman ‘‘gelmişim’‘ kelmabman ‘‘gelmemişim’‘
kelibsang ‘‘gelmişsin’‘ kelmabsang ‘‘gelmemişsin’‘
kelibdi ‘‘gelmiş’‘ kelmabdi ‘‘gelmemiş’‘
kelibmiz ‘‘gelmişiz’‘ kelmabmiz ‘‘gelmemişiz’‘
kelibsiz ‘‘gelmişsiniz’‘ kelmabsiz ‘‘gelmemişsiniz’‘
keliblar ‘‘gelmişler’‘ kelmablar ‘‘gelmemişler’‘
kelishibdi ‘‘gelmişler’‘ kelishmabdi ‘‘gelmemişler’‘

Gereklilik[değiştir]

Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelishim kerak gelmeliyim kelishim kerak emas gelmemeliyim
kelishing kerak gelmelisin kelishing kerak emas gelmemelisin
kelishi kerak gelmeli(dir) kelishi kerak emas gelmemeli(dir)
kelishimiz kerak gelmeliyiz kelishimiz kerak emas gelmemeliyiz
kelishingiz kerak gelmelisiniz kelishingiz kerak emas gelmemelisiniz
kelishlari kerak gelmeli(dir)ler kelishlari kerak emas gelmemeli(dir)ler

Şart[değiştir]

Olumlu Olumsuz
Özbekçe Türkçe Özbekçe Türkçe
kelsam gelirsem kelmasam gelmezsem
kelsang gelirsen kelmasang gelmezsen
kelsa gelirse kelmasa gelmezse
kelsak gelirsek kelmasak gelmezsek
kelsangiz gelirseniz kelmasangiz gelmezseniz
kelsalar gelirlerse kelmasalar gelmezlerse
kelishsa gelirlerse kelishmasa gelmezlerse

Rivayet çekimlerinde ekan/emish, hikâye çekimlerinde edi kullanılır.

Ayrıca bakınız[değiştir]